رهیافت‌های تاریخی در خلیج فارس شناسی به مثابه مقدمه ای بر مطالعات ایران شناسی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه تاریخ ادبیات و علوم انسانی. دانشگاه خلیج‌فارس بوشهر. ایران

2 پژوهشگر و دکتری تاریخ ایران دوره اسلامی از گروه تاریخ دانشگاه بوشهر. بوشهر ایران

چکیده

خلیج‌فارس به‌عنوان شاه‌راه تجاری در طول تاریخ، نقش اساسی در مسائل اقتصادی، سیاسی- نظامی، اجتماعی و حتی فرهنگی ایران و جهان ایفا نموده‌است. موقعیت اساسی این آبراه مهم سبب شده تا از دیرباز مورد توجه قدرت‌های منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای قرار گیرد. به همین دلیل، شناخت مسائل و تاریخ خلیج‌فارس در جنبه‌های مختلف، دارای اهمیت فراوانی بوده است. به‌عبارتی مطالعات خلیج‌فارس مقدمه‌ای بر شناخت تاریخ ایران است و شناخت این تاریخ بدون بررسی تاریخ خلیج‌فارس، شناختی مبهم و ناقص خواهد بود. پرچه به دلایل محتلف در طول تاریخ ایران توجه درخوری به تاریخ نگاری خلیج‌فارس نشده است، اما برخی از ادوار بویژه از دوره افشاریه و زندیه علی الخصوص اواخر دوره قاجار توجه به مسائل خلیج‌فارس بیشتر شده است و در نتیجه حجم آثار و تألیفات در این زمینه افزایش یافته است. این در حالی است که امروزه بسیاری از دولت‌های منطقه خلیج‌فارس و قدرت‌های جهانی به مطالعات خلیج‌فارس پرداخته‌اند. این پژوهش به بررسی چگونگی مطالعات خلیج‌فارس شناسی و علل توجه به آن پرداخته‌است و بر این فرض استوار است که تحلیل تاریخ خلیج‌فارس می‌تواند مقدمه‌ای جهت شناخت تحولات امروز و کسب منافع در این آبراه سیاسی- نظامی و اقتصادی باشد. این پژوهش با روش تحلیلی-توصیفی و با اتکا به داده‌های مختلف تاریخی سعی در تحلیل و واکاوی این مساله داشته‌است. یافته‌های این پژوهش حکایت از توسعه مراکز علمی مربوط به تاریخ خلیج‌فارس به‌ویژه در ابعاد سیاسی نظامی و اقتصادی دارد و این در حالی است که کمتر به جنبه اجتماعی در مقایسه با دیگر جنبه‌ها توجه شده‌است. هم چنین لازم است جهت خروج از تکرار تحقیقات در مورد خلیج‌فارس به‌ویژه در مراکز علمی ایران، استراتژی‌های نوین علمی جهت مطالعات خلیج‌فارس طراحی شود تا با برنامه‌ریزی هر چه دقیق‌تر به سیاستمداران در مورد مسائل حال و آینده این آبراه مهم کمک نماید.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Historical Approaches in Persian Gulf Studies as an Introduction to Iranian Studies

نویسندگان [English]

  • Hamid Asadpour 1
  • Hossein Eskandari 2
1 Assistant Professor of the Department of History, Literature and Humanities. Persian Gulf University, Bushehr. Iran
2 Researcher and Ph.D. in the History of Iran in the Islamic Period from the History Department of Bushehr University. Bushehr, Iran
چکیده [English]

T
The Persian Gulf, as a trade highway throughout history, has played a key role in economic, political-military, social and even cultural issues not only in Iran but also in the world. The basic location of this important waterway has long attracted the attention of regional and supra-regional powers. For this reason, understanding the issues of the Persian Gulf in various aspects is of great importance. In other words, Persian Gulf studies are a prelude to understanding the history of Iran. The importance of this knowledge is such that knowing the history of Iran, without examining the history of the Persian Gulf, is a vague and incomplete knowledge. Throughout the history of Iran, due to the views of the rulers and consequently historians, less attention has been paid to the historiography of the Persian Gulf. However, from the Afsharid and Zandid periods, and especially the late Qajar period, more attention was paid to the Persian Gulf issues, and as a result, the volume of works and writings in this field increased. Today, many governments in the Persian Gulf region and world powers have studied the Persian Gulf. This research examines how to investigate the Persian Gulf and the reasons for paying attention to it, and is based on the assumption that the analysis of the history of the Persian Gulf can be an introduction to understanding the current developments of this waterway in the political, military, and economic context. This research has tried to analyze and analyze this issue with analytical and descriptive methods and relying on various data. The findings of this study indicate the development of scientific centers related to the history of the Persian Gulf, especially in the political, military and economic dimensions, and less attention has been paid to the social aspect compared to other aspects. It is also necessary to design new scientific strategies for Persian Gulf studies in order to avoid repetitive research on the Persian Gulf, especially in Iranian scientific centers, in order to help politicians, plan the current and future issues of this important waterway as accurately as possible.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Persian Gulf
  • Historiography
  • Iran
  • Economy
  • Politics
  • Society

مراجع

ابن بلخی، (۱۳۶۳) فارس نامه، به کوشش لسترنج و نیکلسون، تهران: انتشارات دنیای کتاب.
 استرآبادی، میرزا مهدی خان،(۱۳۷۷)تاریخ جهانگشای نادری، به اهتمام سید عبدالله انوار، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
موسوی نامی اصفهانی، میرزا محمد صادق،(۱۳۶۳)تاریخ گیتی گشا، به کوشش سعید نفیسی، تهران: نشر اقبال.
اسدپور، حمید، (1387) تاریخ اقتصادی سیاسی خلیج‌فارس در عصر افشاریه و زندیه، چاپ اول، تهران: انتشارات مؤسسه تحقیقات و توسعه علوم انسانی.
بلاگری، احمد بن یحیی،(1364) فتوح البلدان، ترجمه آذرتاش آذرنوش، چاپ دوم، تهران: نشر سروش.
جعفری‌مذهب، محسن، (۱۳۷۹) بخش ایران از سفرنامه لودوویکو دی وارتما، کتاب ماه تاریخ و جغرافیا، شماره ۳۷ و ۳۸.
جنگ نامه کشم و جرون‌نامه،(۱۳۸۴) تصحیح محمد باقر وثوقی و عبدالرسول خیراندیش، تهران: نشر میراث مکتوب.
حدود العالم من الی المشرق الی المغرب، (1340) به کوشش منوچهر ستوده، تهران: چاپ دانشگاه تهران.
حسن هادی ، (1370) سرگذشت کشتیرانی ایرانیان تا سده شانزدهم، ترجمه امید اقتداری، تهران: انتشارات به نشر.
حسینی فسایی، میرزاحسن، (۱۳۸۸) فارس نامه ناصری، به کوشش منصور رستگار فسایی، تهران: انتشارات امیرکبیر.
حسینی منشی، محمد میرک بن مسعود،(۱۳۸۵) ریاض الفردوس خانی، تصحیح ایرج افشار تهران: بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار.
دلاواله، پیترو،(۱۳۸۰) سفرنامه دلاواله، ترجمه محمود بهروزی، جلد ۲، تهران: نشر قطره.
رائین، اسماعیل، (۱۳۵۰) تاریخ دریانوردی ایرانیان، بی‌جا.
شاردن، ژان، (۱۳۷۲) سفرنامه شاردن، ترجمه اقبال یغمایی، تهران: نشر توس.
 شیرازی لاری، روح‌الله،(۱۳۸۹) شرفنامه، به کوشش محمد باقر وثوقی، تهران: مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
طبری، محمد بن جریر، (۱۳۷۵) تاریخ طبری، جلد ۲ و ۵، ترجمه ابوالقاسم پاینده، تهران: نشر اساطیر
کارنامه اردشیر بابکان ، (1369) ترجمه قاسم هاشمی‌نژاد، تهران: نشر مرکز
کریمر، ساموئل، (۱۳۴۰) الواح سومری، ترجمه داوود رسایی، تهران: انتشارات فرانکلین.
کیانی، محمد یوسف، (۱۳۶۶) شهرهای ایران، تهران: انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی
 مجیدزاده، یوسف، (۱۳۷۰) تاریخ و تمدن ایلام، تهران: نشر دانشگاهی.
مرعشی، صفوی میرزا محمد خلیل،(1363)مجمع التواریخ، تصحیح عباس اقبال آشتیانی، تهران: انتشارات سنایی.
مروی، محمد کاظم،(۱۳۷۴) ، تاریخ عالم آرای نادری، به کوشش محمد امین ریاحی، تهران: نشر علمی.
مستوفی، حمدالله ،(1362)، نزهه القلوب، به اهتمام گای لسترنج، تهران: نشر دنیای کتاب.
مسکویه رازی، احمد بن علی،(۱۳۷۶)تجارب الامم، ترجمه ابوالقاسم امامی و علی نقی منزوی، 6ج، تهران: نشر توس.
مقدسی، ابوعبدالله محمد بن احمد، (۱۳۸۵) احسن التقاسیم، ترجمه علی نقی منزوی، تهران: نشر کومش.
 هرودوت،(۱۳۵۶) تاریخ هرودوت، ترجمه وحید مازندرانی، تهران: فرهنگستان ادب و هنر.
وثوقی، محمد باقر، ۱۳۹۰، خلیج فارس و ممالک هم‌جوار ان، تهران: انتشارات سمت.
لوریمر، ج ج،(1971)، دلیل الخلیج (الفارسی)، الجزءالاول و الجزء الثانی، قطر، دوحه: طبع علی نفقه شیخ خلیفه بن محمد آل ثانی، امیردوله قطر.
Albright, Frank P (1982) The American Archaeological Expedition in Dhofar, Oman, (1952–1953) Washington, DC: The American Foundation for the Study of Man,
Anon (1992) “United Arab Emirates: History and Folklore Research Center”, Asian Folklore Studies 51.1.
Bahl, Christopher (2020) “Transoceanic Arabic Historiography: Sharing the Past of the Sixteenth-Century Western Indian Ocean”, Journal of Global History 15.2.
Bibby, T. Geoffrey (1969) Looking for Dilmun (New York: Alfred A. Knopf).
Bishara, Fahad Ahmad, (2020) “The Many Voyages of Fateh Al-Khayr: Unfurling the Gulf in the Age of Oceanic History”, International Journal of Middle East Studies 52.
Bishara, Fahad Ahmad (2014) “Narrative and the Historian’s Craft in the Arabic Historiography of the Gulf”, The Persian Gulf in Modern Times: People, Ports, and History, edited by Lawrence G. Potter (New York: Palgrave Macmillan)
Floor, Willem(1982)“First Contacts between the Netherlands and Masqat or A Report on the Discovery of the Coast of ‘Oman in 1666: Translation and Introduction”, Zeitschrift der Deutschen Morgenländischen Gesellschaft 132.2 English translation of a 1666 report on Oman by Jacob Voge (written on the orders of Hendrick van Wijck, the director of the Dutch East India Company in Bandar Abbas) with maps by Adriaen vander Werff. 
Franks, Patricia C. and Anthony Bernier (eds) (2018). The International Directory of National Archives (New York: Rowman & Littlefield)
Kapel, Holger (1967) Atlas of the Stone-Age Cultures of Qatar, Reports on the Danish Archaeological Expedition to the Arabian Gulf vol. 1, Jutland Archaeological Society Publications, published in English and Arabic.
Kelly, Marjorie (2011) “Balancing Cultures at the American University of Kuwait”, Journal of Arabian Studies 1.2.
Khouri, Fred J (1979) “Review of Bahrain, Qatar and the United Arab Emirates: Colonial Past, Present Problems, and Future Prospects by Muhammad Sadik and William P. Snavely”, American Political.
Marr, Phebe (1984) “Review of Iraq: The Contemporary State by Tim Niblock”, Middle East Journal 38.2.
Niblock, Tim (1979) “The Centre for Arab Gulf Studies University of Exeter”, Bulletin of the British Society for Middle Eastern Studies 6.2.
Pollalis, Spiro and Nader Ardalan (eds), (2018). Gulf Sustainable Urbanism: The Past, 2 vols Doha: HBKU Press.
Seaman, Anna, (2010) “Recorded Interviews”, The National, 8 July 2010.
Serjeant,Robert B. and Robin L. Bidwell(1974) “Introduction”,  Arabian Studies 1.
Strabo (1994) “The Geography”, translated by Horvace Leonard ions. London.
Zahlan, Rosemarie Said (1980) “Gulf Studies in the United States”, Arab Studies Quarterly 2.1.
www.Bahrainmirror.com”, June2016
مجله مطالعات ایرانی- اسلامی
دوره 12، شماره 3
مهر 1401
صفحه 1-31

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 17 اردیبهشت 1401
  • تاریخ بازنگری: 22 مرداد 1401
  • تاریخ پذیرش: 20 شهریور 1401

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار