بازتاب مواجهه شرع و یاسا در حقوق زمینداری ایران در مطالعات شرق شناسی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه علوم انسانی و مطالعات اجتماعی دانشگاه فرهنگیان

چکیده

مواجهه شرع و یاسا در حقوق زمینداری و مالکیت زمین از مسائل مهم در ایران بعد از حمله مغول بود. در دوره اسلامی تا پیش از هجوم مغولان، شرع و عرف دو مبنای اصلی حقوق زمینداری ایران را تشکیل می‌داد، با ورود مغولان، یاسا نیز بدان افزوده شد و این سرآغاز چالشی جدی در حقوق زمینداری ایران بود.مواجهه شرع-سنت با یاسا و اثرگذاری آن بر مناسبات ملکی عصر مغولان در مطالعات شرق شناسی بازتاب زیادی نداشته است. لمبتون مناسبات ملکی این دوره را «دست برداشتن از سنت» می خواند. پطروشفسکی مسائل زمینداری ایران در این دوره را حاصل گذار امپراتوری مغول به مرحله فئودالی می داند. امّا این استدلال ها با واقعیات زمینداری عصر مغول توافق ندارد. در این دوره یاسا به عنوان یک مبنای حقوقی و رفتاری طبقه حاکم با شرع و سنتهای ملکداری ایرانیان تضادّ داشت اگرچه تلاش های زیادی برای حلّ این چالش از سوی ایلخانان و حکومت های بعد از آنان صورت گرفت اما چالش موجود تا دوره های بعد نیز تداوم یافت. سئوال اصلی این پژوهش چرایی و چگونگی چالش شرع و یاسا در دوران مغولان است که این تحقیق با استفاده از روش تاریخی و بررسی منابع و مطالعات به این دستاورد رسید که ، یاسای چنگیز خان اگرچه در دوران حاکمیت ایلخانان به شرع و سنتهای ایرانی نزدیک شد اما در نهایت موجب فراهم شدن زمینه دست‌اندازی بیشتر حکومت بر زمین و ماهیت واگذاری آن گردید.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Reflection of the encounter between Sharia and law in Iranian land law in Oriental studies

نویسنده [English]

  • KOUROSH fathi
Group Humanities and Social Studies, Farhangian University
چکیده [English]

Land rights or property rights are one of the most important issues in land and property relations. Land law governs how land is owned and the resulting financial and human rules. In Iran, property rights were most affected by political events, the state of political power, and the reaction of the people to it. From pre-Islamic times, and especially during the Sassanids, there was a kind of confusion in the law and the nature of land ownership, which was the result of legal and religious interpretations. This turmoil was transferred to the Islamic era and became part of the Iranian land tenure tradition of the Islamic era. The Mongol invasion of Iran created a new challenge in civil relations that was rooted in the nature of the Mongol tribal relations and their differences with other dominant tribes in Iranian history. The purpose of Genghis Khan's law, which was called Yasa and was codified around 1206 AD, was the affairs of individuals, not their property. Therefore, the most important difference between Yasa and Sharia was that in Yasa, the personal situation and property of the individual were taken into consideration. Yasa challenged the pattern of land ownership and the resulting legal relationship by disparaging and degrading monopolies, both urban and rural.
   The confrontation between sharia and law in land rights and land ownership was one of the important issues in Iran after the Mongol invasion. In the Islamic period before the Mongol invasion, sharia and custom were the two main pillars of Iranian land law, with the arrival of the Mongols, the law was added and this was the beginning of a serious challenge in Iranian land law. The encounter of Sharia-Sunnah with Yasa and its effect on the civil relations of the Mongol era has not been reflected much in Oriental studies. Lambton calls the civil relations of this period "a renunciation of tradition." Petroshovsky considers the land issues of Iran in this period as the result of the transition of the Mongol Empire to the feudal stage. But these arguments do not agree with the realities of the Mongol era. During this period, the Yasa, as the legal and behavioral basis of the ruling class, was in serious conflict with the Iranian sharia and property traditions. It continued until later periods. By entering Iran, Genghis Khan's law was upgraded from a set of Mongol tribal laws to the level of the main legal framework of the vast Mongol territory of which Iran was a part. This somewhat challenged the position of the sharia. A challenge that, unlike in the past, when Sharia was able to partially resolve its break with Iranian custom, remained. According to Lambton, the difference between Yasa and Sharia was not noticeable in the early days of Mongol rule and when they settled in the suburbs. This difference became more palpable as the Mongols emerged from the alien invaders and mingled with the native people. Ghazan and Timur made efforts to reconcile Sharia and law, but this attempt was nothing more than the eclecticism of Sharia and law, which itself caused a great deal of legal turmoil. Why and how the challenge of Sharia and law in the time of the Mongols and the reflection of this challenge in Oriental studies are the questions posed in this study. Although during the rule of the Ilkhans, it became closer to the Iranian sharia and traditions, but in the end, it provided the ground for further domination of the government over the land and the form of its transfer. The expansion of large state-owned properties during the reign of Ghazan and his successors Oljaito (703-716 AH) and Abu Sa'id (716-736 AH) That was it.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Mongols
  • land rights
  • sharaa
  • custom
  • yasa
آیتی، عبدالمحمد، (۱۳۷۲) تحریر تاریخ و صاف، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی (پژوهشگاه).
ابن و اصل، جمال الدین محمد بن سالم، (۱۳۶۹) تاریخ ایوبیان (مفروج الکروب فی اخبار بنی ایوب)، به تصحیح دکتر حسنین محمد ربیع، ترجمه پرویز اتابکی، تهران: سازمان انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی.
بناکتی، فخرالدین ابوسلیمان داوود، (۱۳۴۸) تاریخ بناکتی (روضه الالباب فی معرفه التواریخ و الانساب)، به کوشش دکتر جعفر شعار، تهران: انجمن آثار ملی.
بوسه، هربرت، (۱۳۶۷) پژوهشی در تشکیلات دیوان اسلامی بر مبنای اسناد دوران آق قویونلو و قراقویونلو و صفوی، ترجمه غلامرضا ورهرام، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی (پژوهشگاه).
پیگولوسکایا، ن، (۱۳۷۷) شهرهای ایران در روزگار پارتیان و ساسانیان، ترجمه عنایت الله رضا، تهران: علمی و فرهنگی.
پطروشفسکی، ا. پ و یان، کارل و اسمیت، جان ماسون، (۱۳۶۶) تاریخ اجتماعی و اقتصادی ایران در دوره مغول، ترجمه یعقوب آژند، تهران: اطلاعات.
پطروشفسکی، ا. پ، (1344) کشاورزی و مناسبات ارضی در ایران عهد مغول(2 ج)، ترجمه کریم کشاورز، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی.
جعفری، جعفربن محمد بن حسن، (۱۳۴۳) تاریخ یزد، به کوشش ایرج افشار، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
جوینی، علاءالدین عطاملک، (۱۳۷۷) تاریخ جهانگشای، ج ۱، به کوشش محمد بن عبدالوهاب قزوینی، تهران: دنیای کتاب.
حافظ ابرو، نورالله عبدالله بن لطف الله خوافی، (۱۳۸۰) زبده التواریخ، ج ۴، به کوشش سید کمال حاج‌سیدجوادی، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت ارشاد.
حسینی تربتی، ابوطالب، (۱۳۴۲) تزوکات تیموری، ترجمه به انگلیسی ویلیام دینی، تهران: کتابفروشی اسدی.
حکیم، سید محمد تقی، (1979 م) الاصول العامه الفقه المقارن، ج ۱، قم: مؤسسه آل البیت علیهم‌السلام للطباعه و النشر.
سمرقندی، کمال‌الدین عبدالرزاق، (۱۳۷۲) مطلع سعدین و مجمع بحرین، ج ا، به کوشش عبدالحسین نوایی، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی (پژوهشگاه).
ساله، فیلس، (۱۳۲۸) بردگی، ترجمه فخری ناظمی، تهران: بی‌نا.
شهزادی، موبد رستم، (۱۳۸۶) قانون مدنی زرتشتیان در زمان ساسانیان (گفتاری درباره کتاب ماتیکان هزار داتستان یا هزار ماده از قوانین مدنی ساسانیان) به کوشش مهرانگیز شهزادی، تهران: فروهر.
قطبی الاهری، ابوبکر، (۱۹۶۳ م) تاریخ شیخ اویس، به کوشش ین فن لون، لاهه: ایکسلسیور.
کاتب، احمد بن حسین بن علی، (۱۳۴۵) تاریخ جدید یزد، به کوشش ایرج افشار، تهران: بنیاد فرهنگ ایران زمین.
کریستین سن، آرتور، (۱۳۸۰) ایران در زمان ساسانیان، ترجمه غلامرضا رشید یاسمی، تهران: صدای معاصر.
گروسه، رنه، (۱۳۷۷) امپراتوری صحرانواردان، ترجمه عبدالحسین میکده، تهران: علمی و فرهنگی.
لمب، هارولد، (۱۳۷۷) چنگیزخان، ترجمه غلامرضا رشید یاسمی، تهران: امیرکبیر.
لمتون، آن. ک. س، (۱۳۷۲) تداوم و تحول در تاریخ میانه ایران، ترجمه یعقوب آژند، تهران: نشر نی.
_________، (۱۳۷۷) مالک و زارع در ایران، ترجمه دکتر منوچهر امیری، تهران علمی و فرهنگی.
مستوفی قزوینی، حمدالله بن آبی بکر، (۱۳۳۶) نزهه القلوب، به کوشش محمد دبیرسیاقی، تهران: کتابخانه طهوری.
_________، (۱۳۶۲) تاریخ گزیده، به کوشش عبدالحسین نوایی، تهران: امیرکبیر.
مقریزی، ابوالعباس تقی الدین احمد بن علی، (۱۹۴۱ م) السلوک المعرفه دول الملوک (الجزء الثانی)، به کوشش محمد مصطفی زیاده، قاهره: وزاره الثقافه.
مظاهری، علی، (۱۳۷۲) جاده ابریشم، ج اول، ترجمه ملک ناصر نوبان، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی (پژوهشگاه).
میرجعفری، حسین، (۱۳۷۵) تاریخ تحولات سیاسی اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی ایران در دوره تیموریان و ترکمانان، اصفهان: دانشگاه اصفهان.
میرخواند، محمد بن خاوند شاه بلخی، (۱۳۷۳) روضه الصفاء (جلد ۶-۵-4)، به کوشش عباس زریاب خویی، تهران: علمی.
نظام الملک، ابوعلی حسن بن علی بن اسحق طوسی، (۱۳۴۷) سیاستنامه، به کوشش هیوبرت دارک، تهران: بی تا.
ولی، عباس، (۱۳۸۰) ایران پیش از سرمایه داری، ترجمه حسن شمس آوری، تهران: نشر مرکز.
همدانی، رشیدالدین فضل الله، (۱۳۷۳) جامع التواریخ، ج ۲، به کوشش محمد روشن و مصطفی موسوی، تهران: نشر البرز.
________، (۱۹۴۰ م) تاریخ مبارک غازانی، به کوشش کارلیان، انگلستان، هرتفورد، استفن اوستین.
________، (۱۳۵۸) سوانح الافکار رشیدی، به کوشش محمد تقی دانش پژوه، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
 
Amitai – Preiss, Reuven: (۱۹۹۶)New material from the in the Mamluk sources for the Biography of Rashid al Din in the: Raby, Julian and Fitzherbert, New york, Oxfird university press.
Floor, Willem;) ۱۹۹۳ (A Fiscal History of Iran in the safavid and Qajar periods, new york, Bibliotheca press.
Organd, D. O;) ۱۹۸۶("The Great Yasa of chingizkhan and Mongol Law in the Ilkanate, BSOAS, XLIX,.
Schacht, J; Fikh,,)۲۰۰۰(Encyclopedia of Islam, ۲nd ed, Tafazzoli, Sasanian society, Bibliotheca Persia, press, new york.