,واکاوی انتقادی داستان انگیزه تألیف کتاب فصل الخطابِ محدث نوری (با تأکید بر نقل آیت الله محمد صادقی تهرانی)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

محقق و پژوهشگر ، و دانش آموخته علوم قرآن و حدیث، دانشگاه قرآن و حدیث.قم .ایران. .

10.30484/jii.2023.3136.1082

چکیده

مناقشه‌آمیزترین کتاب شیعی، که احتمال حذف و تغییر در مصحف عثمانى را صحیح دانسته، کتاب فَصْل‌الخطاب میرزا حسین نوری است. آثاری که در واکنش یا رد این اثر، میانه سال تألیف کتاب تا وفات محدث نوری، نگارش یافته‌اند، ناچیز هستند؛ اما در دورۀ معاصر، آثار بسیاری به فصل‌الخطاب پرداخته‌اند. در این میان، در برخی از این آثار، ادعاها و داستان‌های نیز پیرامون محدث نوری و کتاب او، به چشم می‌خورد؛ که باعث شماتت و نقدهای تندی پیرامون شخصیت علمی حاجی نوری شده است. یکی از این داستان‌ها، داستان انگیزه تألیف فصل الخطاب است؛ که گفته شده محدث نوری، فریب دولت انگلستان را، برای ضربه زدن به اسلام، خورده است؛ و کتاب فصل‌الخطاب به تحریک کارمند سفارت انگلیس نوشته شده است. این داستان، توسط آیت الله مرعشی نجفی به نقل از سردار کابلی، و توسط چند نفر از آیات عظام معاصر، مطرح شده است. اکنون لازم است صحت داستان، ارزیابی و راستی‌آزمایی گردد؛ و بررسی شود: روایت‌های داستان انگیزه تألیف فصل الخطاب چگونه هستند؟ آیا اطلاعات این داستان با شواهد تاریخی دیگر و مرتبط با محدث نوری و فصل الخطاب، هماهنگ هستند؟ با بررسی تاریخی داده‌های داستان و تجزیه و تحلیل اطلاعات و تطبیق آنها با شرح‌حال سردار کابلی و محدث نوری و برخی دیگران با روش کتابخانه‌ای، مشخص شد که داستان انگلیسی انگیزۀ تألیف فصل‌الخطاب، نادرست می‌باشد؛ و احتمالاً با داستان کتاب مسالک المحسنین و شیخ فضل الله نوری، اشتباه شده است

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Critical attitude to the book of Muhaddith Nouri's to the Faṣl al-khiṭāb (With emphasis on the narration of Ayatollah Mohammad Sadeghi Tehrani)

نویسنده [English]

  • Kazem Ostadi
Scholar and researcher, scholar of Qur'an and Hadith sciences, University of Qur'an and Hadith, Qom, Iran
چکیده [English]

The most controversial Shiite book, which considers the possibility of deletion and change in the Ottoman Mushaf as correct, is the book Faṣl al-khiṭāb fī ithbāt taḥrīf kitāb Rabb al-arbāb by Mirza Hossein Nouri(Persian:)(میرزا حسین نوری طبرسی1839 –1902) popularly known as Muhaddith Nouri or Al-Mohaddith Al-Noori). The works written in reaction or rejection of this work, from the middle of the book's authoring year to the death of Muhaddith Nouri, are insignificant. Still, in the contemporary period, many works have dealt with the Faṣl al-khiṭāb. In the meantime, in some of these works, there are also claims and stories about Muhaddith Nouri and his book, which have caused criticism and harsh criticism about the scientific personality of Haji Nouri. One of these stories is the story of the motivation for writing the Faṣl al-khiṭāb; It is said that the British government tricked Muhaddith Nouri into attacking Islam; And the book Faṣl al-khiṭāb was written at the instigation of an employee of the British Embassy. This story has been mentioned by Ayatollah Mar’ashi Najafi, quoting Sardar Kabuli, and by several great contemporary scholars. Now we have to evaluate the truth of the story and answer the existing questions. What was the story of the motivation for writing the Faṣl al-khiṭāb? Is the information in this story compatible with other historical evidence related to Muhaddith Nouri and the Faṣl al-khiṭā? By historical review of the data of the story and analysis of the information and comparing them with the biographies of Sardar Kabuli and Muhaddith Nouri and others with the method of historical study based on criticism, it was found that the English story was the motivation for writing the Faṣl al-khiṭā. And probably, it was mistaken with the story of the book Masalak Al-Mohsenin and Sheikh Fazlullah Nouri. 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Mirza Husain Nouri Tabarsi
  • Muhaddith Nouri
  • Faṣl al-khiṭāb fī ithbāt taḥrīf kitāb Rabb al-arbāb
  • Ayatollah Mar’ashi Najafi
  • Ayatollah Sardar Ali Kabuli
  • Ayatollah Mohammad
  • Sadeqi Tehrani
  • The British Embassy
استادی، رضا (1396 ش)، آشنایی با تفاسیر به ضمیمه مسأله عدم تحریف قرآن، قم: ارزشمند.
استادی، کاظم (1396 ش)، کتابشناسی عدم تحریف قرآن، قم: مشعر.
استادی، کاظم (1400 ش)، گ، «مأخذشناسی ردیه‌های بر کتاب فصلالخطاب محدث نوری»، مخطوط، قم: کتابخانه آیتالله مرعشی.
استادی، کاظم (1400 ش)، ن، «معرفی نسخه‌های خطی و چاپی فصلالخطاب»، کتاب شیعه، شماره 20.
احمدی‌نیا، محمد جواد (1395 ش)، میر محمد علی شیرازی، تهران: خانه کتاب.
آقاخانی، محمدمهدی (1385 ش)، قتل علی اصغر خان امین السلطان (نخستوزیر مشروطه)، گنجینه اسناد، تابستان ش 62.
امیری، مهراب (1347 ش)، زندگی سیاسی اتابک اعظم، تهران: سخن.
برادران شکوهی، سیروس(1373 ش)، تحقیق تازه درباره ترور میرزا علی اصغر خان اتابک اعظم، مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تبریز، ش 151.
بروجردی، میرزا مهدی (1375 ق)، برهان روشن (البرهان علی عدم تحریف القرآن)، تهران: بوذرجمهری.
تهرانی، آقا بزرگ (1403 ق)، الذریعةالی تصانیف الشیعه، بیروت: دارالاضواء.
 (1408 ق)، الذریعة الی تصانیف الشیعه، قم: موسسه اسماعیلیان.
 (بی‌تا)، فهرست کتاب‌خانه صاحب الذیعة، نجف: کتابخانه صاحب الذیعة.
حدادی، نصرالله (۱۳۸۶ ش)، «از باسمه تا کتاب (قدم به قدم آشنایی با تاریخچه نشر کتاب‌های مذهبی در ایران)»، مجله خیمه، ش ۳۷.
سمیعی کیوان، غلامرضا (1363 ش)، زندگانی سردار کابلی، تهران: زوار.
شبیری زنجانی، سید موسی (1393 ش)، جرعه‌ای از دریا (ج 3)، قم: موسسه کتاب‌شناسی شیعه.
صادقی تهرانی، محمد (1406 ق)، الفرقان فی تفسیر القرآن بالقرآن و السنة، قم: فرهنگ الاسلامیة.
صادقی تهرانی، محمد (1434 ق)، الفرقان فی تفسیر القرآن بالقرآن و السنة، قم: شکرانه.
 (بی‌تا)، علت نوشتن کتاب فصلالخطاب، آوای رسالت (کانال تلگرامی استاد) شماره 266.
گرامی، محمدعلی (1400 ش)، مصاحبه پیرامون داستان انگیزه تألیف فصلالخطاب، قم: منزل معظم‌له مصاحبه شفاهی.
محسنی، محمد آصف (۱۳۸۶ ش)، تقریب مذاهب از نظر تا عمل‌، قم: ادیان.
مختاری، رضا (1391 ش)، جمع پریشان (جلد 1، مقاله الجواد قد یکبوا)، قم: دانش حوزه.
منتظری، حسینعلی (1379 ش)، بخشی از خاطرات حضرت آیتالله العظمی منتظری (3 جلدی)، قم: بی‌نا.
نوری، حسین بن محمدتقی (1292 ق)، فصلالخطاب فی تحریف کتاب رب‌الارباب، نجف: کتابخانه صاحب الذریعه.
نوری، حسین بن محمدتقی (1293 ق)، فصلالخطاب فی تحریف کتاب رب‌الارباب، نجف: کتابخانه دارالعلم الامام الخویی، شماره 1582.
نوری، حسین بن محمدتقی (1298 ق)، فصلالخطاب فی تحریف کتاب رب‌الارباب، بی‌جا: چاپ سنگی.
نوری، حسین بن محمدتقی (1303 ق)، رساله جوابیه، نسخه خطی، نجف: کتابخانه آیتالله حکیم.