سیر تحول نساجی دردوره پهلوی اول ودوم باتأکید برنقش یزد

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار وعضوهیئت علمی ومدیر گروه معارف اسلامی دانشگاه فرهنگیان

چکیده

یزد با قدمت چند هزار ساله در نساجی ، در دوره صفویه دوران طلائی و بزرگترین طراح پارچه درتاریخ ایران یعنی غیاث الدین نقشبند یزدی رابه چشم خوددید . ده ها نوع پارچه که برخی منحصر به فرد بودند در یزد تولید می‌شد و همین رشد کم و بیش دردوران پهلوی اول و دوم نیز ادامه داشت و راه‌اندازی صنایع نساجی به عنوان بخشی از سیاست توسعه صنعتی مطرح گشت . ضعف سرمایه‌گذاری بخش خصوصی و عدم امنیت سرمایه که به صورت میراثی ازگذشته به این سلسله انتقال یافته بود زمینه ساز ورود پهلوی اول درسرمایه گذاری‌های صنعتی این عصر بود . استقراض زیاد ، جنگ جهانی ، رکود اقتصادی و غیره ، نوساناتی بوجودآورد و در نتیجه جمعیت بازارها و تیمچه‌های یزد خالی گشت و صنعت صباغی ، پارچه‌بافی سنتی ، جوراب بافی ، زیلو بافی و... ازرونق افتاد . در تداوم این روند نسل بعدی تاجران یزدی شکل گرفتند وده ‌ها کارخانه نساجی و غیره در یزد به وجود آمدند . این پژوهش با پیروی از روش تحقیق تاریخی (توصیفی تحلیلی) و با استناد به یا فته ‌ها و منابع تاریخی ، به سیر تحول نساجی دردوره پهلوی اول و دوم با تأکید برنقش یزد در دوره پهلوی می ‌پردازد . اواخر قاجار واوایل پهلوی به دلایلی مثل واردات ، عدم حمایت دولت ازاین صنعت ، ازبین رفتن نسل اساتید نساج برجسته ، نابودی شرایط تولید مواد خام و... باوجود لطمه به صنعت نساجی ، یزد یکی از مناطقی بود که توانست نه تنهاصنعت نساجی را رونق دهد بلکه با تولیدات متعدد وفراوان و مرغوب واحیاء مجدد و رشد این صنعت آن را به آیندگان منتقل کند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The evolution of textiles in the Pahlavi period with emphasis on the role of Yazd

نویسنده [English]

  • sayed mansour Emamy maybody
Assistant Professor, Faculty Member and Director of the Department of Islamic Education, Farhangian University
چکیده [English]

Yazd is several thousand years old in textiles, in the Safavid period of the Golden Age and the greatest textile designer in the history of Iran, namely Ghias-ud-Din Naqshband Yazdi. Dozens of fabrics, some of which were unique, were produced in Yazd. The same growth more or less continued during the Pahlavi era, and the establishment of textile industries was introduced as part of industrial development policy.
 The weakness of private sector investment and the lack of capital security, which were inherited from this past to this dynasty, paved the way for the entry of the first Pahlavi in the industrial investments of this era. Due to high borrowing, World War II, economic recession, etc., fluctuations occurred and as a result of the First World War, the population of Yazd markets and Timcheh became empty and the industry of Sabbaghi, traditional textile weaving, sock weaving, zillow weaving, etc.
was disrupted and their owners were forced to trade more. Foreigners were drawn. In continuation of this process, the next generation of Yazdi merchants were formed and dozens of textile factories, etc. were established in Yazd. The great impact of the Silk Road on Iranian trade and the location of sedition in many Iranian cities, including Yazd, led to the growth of various industries, including textiles and textiles in Iran, including Yazd. Yazd was considered, but now the second volume of industrial investment in Yazd province with employment of 25,000 people, is related to textiles.
 Yazd ranks second in the production of cotton fabrics and synthetic fibers, second in the production of machine-made carpets, second in the production of Fastoni fabrics and first in the production of rumble fabrics. Yazd ranks first in the field of weaving and second in the field of spinning in the whole country. The plant was purchased from Germany. In Iran, the textile industry grew by machine in the early 14th century. Yazd's first industrial factory was not easily established. Yazdi came and with the help of the National Bank of the company in March 1305, with an initial capital of 250 thousand tomans, established a textile factory. By following and reviewing the plans of the first Pahlavi II along with the modernization and upgrading of textile machinery, the Iranian textile industry achieved self-sufficiency in the 1950s.
 In the Pahlavi period, the main focus was only on the trade in weaving or Yazdi silk handkerchiefs or making Yazdi bath bags or making cheap Yazdi zillows for most of Iran's mosques. Yazd textile played a significant role in the self-sufficiency of Iran's textile industry in the 1940s. Had. Pahlavi considered Yazd as its origin as one of the poles of Iran's textile industry In addition to the strengths, the establishment of these industries in Yazd faced weaknesses such as lack of specialized manpower and the texture of the agricultural economy in Yazd, prevented the emergence of industrial working class in this area of Iran, so the textile industry in Yazd is facing a shortage of specialized manpower It turned out. To solve this challenge, the first Pahlavi forced the transfer of workers from central Iran to Yazd, a policy that failed. The passage of the law banning the hijab and the uniformization of clothes dealt a severe blow to the silk weaving industry and art. The ban on the import of silk during the second Pahlavi period created many opportunities for huge profits. He came to Yazd. Over time, Yazdi weavers gained special skills not only in artistic weaving but also in designing and manufacturing machines, tools and textile designs. He found that, of course, Kafaf did not produce a high amount of textiles in Yazd; Therefore, a part of the required silk was imported from the cities around Yazd. And the industry became Yazdi weavers. In Meybod, weaving with a history of about 600 years (or even more) is still lived and woven in the hands of powerful old women in some old neighborhoods.
 In the desert region of Meybod, with the hot and dry climate, it is necessary for human beings to use suitable fibers for their clothing. Yazd is one of the most famous cashmere weaving centers in Iran, whose weaves are world famous. Following this method of historical research (descriptive-analytical) and citing historical findings and sources, this study deals with the evolution of textiles in the Pahlavi period with emphasis on the role of Yazd in the Pahlavi period. 
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Keywords:Yazd textile
  • fabric
  • Ghias
  • velvet
  • Pahlavi
اسناد
 
 اداره اسناد و تاریخ دیپلماسی وزارت امورخارجه ایران سند شماره 18-5 -( 1293 ه ق).
اداره اسناد و تاریخ دیپلماسی وزارت امورخارجه ایران سند شماره 29- 18- ( 4 ذیقعده 1317).
 اداره اسناد و تاریخ دیپلماسی وزارت امورخارجه ایران، سند شماره 15-8- (رمضان 1293).
اداره اسناد و تاریخ دیپلماسی وزارت امورخارجه ایران، سند شماره 17-10- (1279-1280 ه. ق).
اداره اسناد و تاریخ دیپلماسی وزارت امورخارجه ایران، سند شماره 20-29- (ذی‌الحجه 1317) .
سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران (ساکما) شماره 700525.
سند شماره 718230 ، مکاتبه وزارت داخله و شهربانی.
گنجینه اسناد(1391) سال بیست و دوم، دفتر دوم.
مآخذ فارسی
آبراهامیان، یرواند(1382) ایران بین دو انقلاب، ترجمه احمد گل محمدی و محمد ابراهیم فتاحی، تهران،چ 7 ،، نشر نی 
آذر بیگدلی، لطفعلی بیگ( 1340) آتشکده آذر، مقدمه و تعلیقات، سیدجعفر شهیدی، تهران، نشر کتاب.
آیتی، عبد الحسین ( 1317) تاریخ یزد (آتشکده یزدان) یزد، چاپ‌خانه گلبهار یزد.
آل احمد، جلال(1388)غرب‌زدگی، تهران، انتشارات مجید، چاپ چهارم. 
این بلخی ( 1313)فارس نامه این بلخی، به اهتمام، سید جلال‌الدین تهرانی، تهران، چاپخانه مهر.
اسلامی ندوشن، احمدعلی (1380) صنایع نساجی در یزد (تاریخچه، استعدادها و چالش‌ها) نشر صداوسیمای جمهوری 
اسلامی ایران مرکز یزد واحد مطالعات و تحقیقات و سنجش برنامه‌ای.
 اشرف، احمد(1359) موانع رشد سرمایه داری در ایران، تهران، پیام.
اصطخری، ابواسحاق ابراهیم (1368) مسالک و ممالک، ترجمه محمد بن اسعد بن عبدالله تستری، به کوشش، ایرج افشار، تهران، بنیاد موقوفات محمود افشار.
امامی میبدی، سید منصور ( 1394 )سیر تحول نساجی یزد از پهلوی تا پایان قاجار، یزد، نشر تیک.
انصاری رنانی، قاسم (1380) تجارت در دوره قاجار، تهران، دانشگاه علامه طبا طبائی.
پاپلی یزدی، محمدحسین (1379) پایداری فرهنگ و تمدن کاریزی، ج 1، نشر شرکت آب یزد.
تشکری بافقی، علی اکبر (1392)کتاب یزد در عصر صفوی، یزد، انتشارات اندیشمندان یزد
تفرشی، مجید، محمود طاهر احمدی(1371) گزارش‌های محرمانه‌شهربانی، ج اول تهران، نشر سازمان اسناد ملی ایران. 
توحیدی، سید محمد (1346) صنایع دستی استان، اداره کل امور اقتصادی و دارایی استان یزد.
جسیم، اسماعیل (1391)تاریخ روزنامه‌نگاران ایران، ناشر نشر علمی.
جمالزاده، محمدعلی(1347)قدیمی‌ترین روابط ایران و روس، تهران، نشر کاوه گنج رایگان. 
حاجی شریفی، محسن وجوادساسان نژاد (1373)خصوصیات الیاف نساجی،چ 2،مرکزنشردانشگاهی.
خجسته، زینب (زمستان 1392)الیاف نساجی، یزد،، پایان نامه دانشگاه آزاد اسلامی واحد یزد.
خورشیدی، هادی (1380) پایان نامه پژوهشی در سفال میبد در گذشته، حال و چشم اندازه آینده، پایگاه پژوهشی میبد.
دلریش، بشری (1375) زن در دوره قاجار، تهران، دفتر مطالعات دینی.
دهخدا، علی اکبر ( 1373) لغت‌نامه دهخدا، تهران، نشر روزنه و چاپ مکرر، زیر نظر معین.
دهقان منشادی، مهدی و لیلا هاشمی باجگانی (1379 ) یک قرن دگرگونی، جلد اول 
رجائی عبدالمهدی(1392)تاریخ نساجی اصفهان در دوره قاجار و پهلوی، چ اول، اصفهان، نشر جهاد دانشگاهی.
رزاقی، ابراهیم (1368 ) اقتصاد ایران، ج 2 ،وزارت کشور و فرمانداری یزد.
رضوی‌، سیدمحمد(1317)کشف الحقایق‌، یزد، نسخه خطی موجود در کتابخانه وزیری.
رمضان خانی، صدیقه (1387) هنر نساجی در یزد، چاپ سبحان نور وابسته به میراث فرهنگی یزد.
سپهری اردکانی (1364)تاریخ اردکان،ناشر کانون ولی عصراردکان و اداره ارشاد یزد. سلیمی ندوشن، احمد علی(1380) صنایع نساجی در یزد، تاریخچه، استعدادها و چالش‌ها، واحد تحقیقات صدا و سیمای مرکز یزد. 
سیف احمد (1373 ) اقتصاد ایران در قرن نوزدهم، تهران، نشر چشمه.
شرکت شهرک‌های صنعتی یزد ( 1389) دفتر خوشه‌های صنعتی، فایل گزارش مطالعه شناختی خوشه نساجی یزد.
شریعت پناهی سید حسام‌الدین (1373)اروپایی‌ها و لباس ایرانیان، تهران، نشرقومس.
شریفی، محبی (1380) پایگاه پژوهشی میراث فرهنگی-گردشگری شهر تاریخی میبد.
شیرین کام، فریدون (1390) پیشگامان رشد، نشر مرکز امور فرهنگی و نشر.
صدری، نسرین( 1387)پوشاک ایرانیان، چاپ اول، چ اول، انتشارات امیرکبیر.
ضرابی زاده، فاطمه (خرداد 1391)پایان نامه صنعت پارچه‌بافی در یزد از دوره صفویه تاکنون، دانشگاه تهران
طالب پور، فریده (1386) پارچه و نساجی در ایران، چ اول، دانشگاه الزهراء.
طلوعی، محمود(1393) پدروپسر (ناگفته از حکومت پهلوی‌ها)، تهران، نشر علم.
عاقلی، باقر (۱۳۸۰) شرح حال رجال سیاسی و نظامی معاصر ایران، چ دوم، نشر گفتار با همکاری نشر علم.
علمدار یزدی، علی اصغر و کرباسی (1386) بررسی کمی و کیفی ضایعات نسّاجی یزد و ارائه کاربردهای مناسب، نشر دانشگاه یزد 
فاضلی، محمود ( 1383) خاطرات قائم‌مقام الملک رفیع، تهران، نشر قطره.  
قهرمانی، ابوالفتح (1390) یزد نگین کویر، مجموعه اطلاعات و راهنمای سیاحتی.
کاظمینی،میرزامحمد(1382)دانش نامه رجال و مشاهیر استان یزد،3 جیزد،، بنیاد ریحانه الرسول.
کاتوزیان، محمدعلی(1394)اقتصاد سیاسی ایران از مشروطه تا پایان سلسله پهلوی، ترجمه محمدرضا نفیسی و کامبیز عزیزی، ج 1، تهران، نشر مرکز.
کریمی(1384) کا کشاورز (زمستان 1380) گزارش معرفی خانه برونی (بیده) فاز اول، رولوه و برداشت، پایگاه پژوهشی میبد .
لطف‌آبادی، محمود (1371) تحقیق دست بافته‌های ایساتیس، یزد، سازمان صنایع دستی یزد.
ملازاده، حمید و محمدی، سعید 1379) سیری در کوچه خاطرات، نشرارک.
معاونت خدمات مدیریت و اطلاع‌رسانی دفتررئیس جمهور(1381)انجمن بلدی وتجارواصناف ایران درعصررضاشاه(1385)ج1و2، تهران، طبع و نشر.
مجد، محمدقلی(1389) رضاشاه و بریطانیا بر اساس اسناد وزارت خارجه آمریکا، ترجمه مصطفی امیری، تهران، موسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی.
مخبرالسلطنه، هدایت (1389) خاطرات و خطرات، چاپ هفتم، انتشارات دایره سفید.
مژگان، سید حسین (1380) گل‌های ابریشمی، تهران: انتشارات سروش 
مستوفی، محمد(1343) شرح زندگانی من یا تاریخ اجتماعی واداری دوره قاجاریه، ج 3،چ 2،تهران، نشر مصور.
معتضد، خسرو(1366)حاج امین الضرب و تاریخ تجارت و سرمایه‌گذاری صنعتی در ایران، تهران، خانزاده 
موسوی، میرحسین، مسجدجامعی، احمد، مختاری، رضا، وخانیکی، هادی(1383)گزارش‌های ایالات وولایاتازاوضاع اجتماعی-اقتصادی ایراندرسال 1310 ش، تهران، طبع و نشر.
 نادرپور، محمد امین، فرزانه؛ پور شمسی، مجید(1390) فایل گزارش عملکرد پروژه توسعه خوشه نساجی یزد 1388-1378.
نجفی، موسی(1378)اندیشه سیاسی و تاریخی حاج نورالله اصفهانی، تهران، موسسه مطالعاتی تاریخ معاصر.
ورهرام، غلامرضا (1385)نظام سیاسی و سازمان‌های اجتماعی ایران در عصر قا جار، تهران، معینی.
 یاوری، حسین(1376) نسّاجی سنتی در ایران، تهران، نشر سازمان تبلیغات اسلامی. 
آکرمن، فیلیس (1361) نسّاجی ایران بافته‌های دوره اسلامی، دوره نخستین اسلام و دوره سلجوقی، ترجمه، زردین دخت صابر شیخ، وزارت صنایع، تهران، نشر سازمان صنایع دستی ایران.
بارل، رابرت مایکل(1392) یادداشت‌های سیاسی ایران، مترجم فشار امیری ناشر، مرکزاسناد انقلاب 
باست، الیور( 1377 )آلمانی‌ها در ایران، نگاهی به تحولات ایران در جنگ جهانی اول بر اساس منابع دیپلمات فرانسه، تهران، نشر شیرازه. اسلامی.
بلوشر، ویپرت (1369 ) سفرنامه بلوشر، ترجمه (کیکاووس جهانداری) تهران، نشر خوارزمی.
پولاک، یاک. ب ادوارد(1361) سفرنامه (ایرانیان و ایرانیان) ترجمه، کیکاووس جهانداری، تهران: خوارزمی
دستره، آنت(1363) مستخدمین بلژیکی در خدمت دولت ایران، مترجم، منصوره اتحادیه (نظام‌مافی)، تهران، نشر تاریخ ایران.
سایکس، سرپرسی ( 1368) تاریخ ایران، مترجم محمد تقی فخر داعی گیلانی، تهران، دنیای کتاب.
عیسوی، چارلز (1362) تاریخ اقتصادی ایران، ترجمه یعقوب آژند، تهران، نشر گسترده.
فلور، ویلم(1371)جستارهای از تاریخ اجتماعی ایران، مترجم ابوالقاسم سری، تهران، نشر توس.
فوران، جان (1390) مقاومت شکننده (تاریخ تحولات اجتماعی ایران از سال 1500 میلادی تا انقلاب اسلامی ایران)، ترجمه، احمد تدین، تهران، موسسه خدماتی رسا.
کلاراکولیور، رایس (خرداد 1366) زنان ایرانی و راه و رسم زندگی آنان، مترجم اسدالله آزاد، مشهد، معاونت فرهنگی آستان قدس رضوی. 
کرزن، جرج.ن(1364)ایران و قضیه ایرانی، ترجمه وحید مازندرانی، نشرعلمی وفر هنگی، چاپ سوم
لمبتون، ا. ک. س  (1375)ایران عصر قاجار، مترجم سیمین فصیحی، جاویدان خرد ، تهران.
نیدرمایر، اسکار فن (1363) زیر آفتاب سوزان، تهران، نشر تاریخ ایران 
وولف، هانس ای (1372) صنایع دستی کهن ایران، ترجمه، سیروس ابراهیم زاده، تهران، نشر آموزش انقلاب
هدین، سون‌اندرسن ( 1381)کویرهای ایران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
مجلات
ابویی اردکان و معتمدی (پاییز ۹۱) «بررسی عوامل بازدارنده و پیشران در مسیر رشد و توسعه خوشه‌های صنعتی»، فصلنامه بهبود مدیریت، ش ۱۷ :12-11
امامی میبدی، سید منصور(1395)«ترمه یزدی (کشمیری)» فصلنامه مطالعات تاریخی جهان اسلام، سال 4،ش 8: 76-51
کمسیون ملی یونسکو (1346) «ایرانشهر»، ج دوم، تهران، ش 22 :1343و1336
بابایی، پروین (پاییز و زمستان 1393)«اول واخر تویی مادرمیان»، فصلنامه نقد کتاب، سال اول:157
بهبود مدیریت (تابستان 1394) سال نهم، ش 2، پیاپی 28 
تشکری، علی اکبر (بهاروتابستان 1392)«درآمدی بر صنعت بافندگی یزد در عصر صفوی»، پژوهش نامه اجتماعی و اقتصادی،ش 1: (51-65)
حسن نژاد، زمانه (بهار و تابستان 1393) "عوامل موثر بر رشد صنایع نساجی مازندران در عصر پهلوی، 
روزنامه ایران، سه شنبه 12 اردیبهشت 1385
روزنامه ایران، شماره 6817 به تاریخ 4/12/97
سازمان آموزش فنی و حرفه‌ای(1386)«سیمای صنعتی و نساجی یزد»:160
شایسته فر، مهناز (شهریور 1387)« نگاهی بر هنر نساجی و پارچه‌بافی ایران»، نشریه، اطلاع‌رسانی و کتابداری، کتاب ماه هنر، ش 120 :122و123و242    
شیرزاد، احمد(1392) «پژوهشی در فن پارچه‌بافی دوران پهلوی در ایران»، ماهنامه بین‌المللی نساجی امروز، ش 154:42و46 
عظیمی دخت، سیدجلال (بهار 1381)« گزارش زمینه یابی تشکیل تعاونی کرباس بافان شهرستان میبد»، سازمان جهادکشاورزی استان یزد. 
فربود، فریناز ومحمدرضاپور(1386) «بررسی تطبیقی منسوجات ایرانی و ساسانی و روم شرقی (بیزینس)»، نشریه هنری زیبا، شماره 31: 4.
کریستی، در اچ. پتینگر (1816)« سفری به بلوچستان و سند»، چکیده ی مقاله کاپیتان کریستی پس از کناره‌گیری وی از درجه‌ی کاپیتانی،: 421 
کریمی، حمیده (خردادوتیر 1380) «ترمه، تار و پودی از جنس طبیعت»، ماهنامه هنر، ش ۶۴-54.
مسعودی، عباس (بهمن 1311) مجله اتاق تجارت، ش 56 
میرشمسی، سعید (زمستان 1383)فصل نامه فرهنگی پژوهشی فرهنگ یزد،ش 21 :69
نصیری، حمید، (تیر 1391 ) «بازاریابی، کلید رونق صنعت نساجی در یزد» ماهنامه صنعت نساجی و پوشاک،، سال سی ام، ش 224: 15 
وشمه، علی، سهیلا ترابی فارسانی وناصرجدیدی (پاییز 1396)«،سیاست‌های اقتصادی حکومت پهلوی دوم درزمینه صنعت با تأکید بر روابط ایران وآلمان از 1340تا1357ش/1961تا1978م»،مقاله 6، دوره 9، ش، سه شماره پیاپی 35، 67-78وش1