تحلیل کارکردی عوامل مؤثر بر نظام دیوان‌سالاری تاریخی ایران اسلامی تا پایان سلسله‌های مستقل ایرانی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار و عضو هیات علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی

10.30484/jii.2023.3408.1115

چکیده

نظام دیوان‌سالاری به مثابه یکی از برجسته‌ترین و تأثیرگذارترین دستاوردهای تاریخ بشری، حامل مؤلفه‌ها و ویژگی‌هایی است که منشأ آن‌ها را می‌توان در هر دوره تاریخی در مجموعه‌ای از ساختارها، هنجارها، رویه‌ها، سنت‌ها، ارزش‌ها، علایق، آداب و عادات متأثر از عوامل سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی هر جامعه یافت. مقاله حاضر در قالب رویکرد جامعه شناسی تاریخی و با بهره‌گیری از روش کیفی ساختارگرا، به واکاوی، تبیین و تحلیل کارکردی عوامل مؤثر بر نظام دیوان‌سالاری تاریخی ایران در ابعاد سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی، از ورود اسلام تا پایان دوره سامانیان پرداخته‌است. یافته‌های مقاله نشان‌می‌دهد در این دوره با وجود سیطره خلافت اسلامی بر ایران، به دلیلِ حضور حرفه‌ای و مؤثر وزیران و دیوانیانِ ایرانی در ساختار قدرت سیاسیِ خلافت، الگوی ایرانیِ دیوان‌سالاری اقتباس و ترجمه شده و تداوم می‌یابد و در نهایت، سلسله‌های مستقل و نیمه مستقل ایرانی شکل می‌گیرند. تحلیل کارکردی یافته‌های مقاله نشان‌می‌دهد برخی ویژگی‌های مخرب و عوامل بازدارنده تحول در نظام دیوان‌سالاری تاریخی ایران نظیر «روحیات قبیله سالاری» و «تبار گماری»، «فساد مالی»، «ارادت ورزی و مجامله»، «اطاعت محض»، «فقدان قانون و قاعده ورزی»، «بی اعتمادی و سوء ظن» و «احساس عدم امنیت» در مناصب دیوانی و دولتی ریشه در روند تاریخی نظام دیوان‌سالاری ایران دارد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Effective functional analysis on the historical bureaucratic system of Islamic Iran until the end of independent Iranian dynasties

نویسنده [English]

  • Hamid Tonkaboni
Associate professor and member of the academic staff of the Research Institute of Humanities and Cultural Studies
چکیده [English]

The "bureaucracy" system, as one of the most prominent and influential achievements of human history, carries components and characteristics that can be traced back to any historical period in a set of structures, norms, methods, traditions, values, interests, customs and habits that They are affected by the political, social, cultural and economic factors of each society. In the framework of the historical sociology approach and using the structuralist qualitative method, the present article has analyzed, explained and functionally analyzed the factors affecting the historical bureaucratic system of Iran in political, social, economic and cultural dimensions, from the introduction of Islam to the end of the Samanid period. The findings of the research show that in this period, despite the dominance of the Islamic caliphate over Iran, due to the professional and effective presence of Iranian ministers and dignitaries in the political power structure of the caliphate, the Iranian model of bureaucracy was adapted, translated and continued, and finally, independent and semi-independent Iranian dynasties. are formed The functional analysis of the findings of the article shows some destructive features and factors preventing the transformation in the historical bureaucratic system of Iran, such as: "tribalistic spirit" and "dynasticism", "financial corruption", "obedience and flattery", "pure obedience", "lack of law and Rule-making", "distrust and suspicion" and "feeling of insecurity" in judicial and government positions are rooted in the historical process of the bureaucratic system in Iran.

کلیدواژه‌ها [English]

  • "؛ Diwansari"؛
  • system
  • Bureaucracy structure
  • Islamic caliphate
  • independent and semi-independent Iranian dynasties. Historical sociology