قرمطیان و مسئله برکندن «حجر الاسود» در منابع تاریخی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه تاریخ تمدن ملل اسلامی، واحد بوشهر، دانشگاه آزاد اسلامی، بوشهر، ایران

چکیده

جنبش قرمطیان از نهضت‌های شورمندانه سده سوم هجری در برابر خلافت عباسی بود که در شرق جزیره العرب دولتی تأسیس کرد و دویست سال زنده و پویا ماند. قرمطیان در سطح چالشی بزرگ با دربار خلافت اسلامی کارشان را آغاز کردند، اما بر اثر شماری از کارهای آنان، عباسیان و متعصبان اهل‌سنت به تبلیغات منفی درباره آنان پرداختند. ابوطاهر قرمطی، تواناترین امیر قرامطه بر اثر خدمات نظامی‌اش در جنگ با عباسیان، دولت قرمطیان را تقویت کرد، اما کارهای جسورانه‌اش همچون یورش به کاروان‌های حج، لشکرکشی به مکه و برکندن «حجر اسود»، به تضعیف مبانی مشروعیت قرامطه و ملامت همیشگی آنان انجامید.
این مقاله به شیوه‌ای توصیفی ـ تحلیلی و با بهره‌گیری از آثار کتاب‌خانه ای  و منابع تاریخی، در پی پاسخ‌گویی به این پرسش است که چرا و چگونه قرامطه به مکه یورش بردند و حجر اسود را از جایش کندند و با خود به هَجَر و لحساء بردند؟ منابع تاریخی این عمل را چگونه گزارش کرده‌اند؟ به‌رغم شواهد پرشمار تاریخی درباره دستور مستقیم خلفای فاطمی مصر به برکندن حجر اسود، این کار قرمطیان به تضعیف مشروعیت و مبانی مذهبی آنان انجامید. 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Qarmatians and the issue of Removing of the Black Stone in Historical Sources

نویسنده [English]

  • Reza Dashti
Assistant Professor of History of Islamic Civilization, Bushehr Branch, Islamic Azad University, Bushehr, Iran.
چکیده [English]

 
The Qarmatian movement was considered as a passionate movement against the Abbasid caliphate which was organized in the third century AH.This movement leads to the establishment of a government which lasted for two hundred years in the east of the Arabian Peninsula.TheQarmatians, who first emerged as a big challenge to the Islamic caliphate, continued to take steps to provoke the negative propaganda of the Abbasids and Sunni fanatics against them. Abu Tahir al-Jannabi was the most powerful emir of Qaramatans. He strengthened the Qaramatian government and took military actions against the Abbasids, but some of his measurements such as; attacking the Hajj caravans, attacking Mecca, removing of the Black Stone ruined the foundations of the legitimacy of Qaramatians and caused their permanent disgrace.
This article is descriptive and analytical which is based on historical sources and library research. It seeks to answer these questions: why and how the Qaramatians invaded Mecca and removed the Black Stone and took it with them to Hajar and Al-Ahsa Oasis? What has been the reflection of this incident in historical sources?
The study of the original historical sources and texts as well as other research findings reveal numerous evidences and reasons that confirm this hypothesis that the Fatimid caliphs planned the operation and ordered the theft of the Black Stone. These evidences are as follows:
Abdallah al-Mahdi Billahapologized to those people whose property was destroyed during the attack on Mecca and was divided among Abu Tahir's troops.
Qaramatians did not return the Black Stone in exchange for the exorbitant sums of money.
The told: ‘we took it because our Imam ordered us to take it and we will return it when our Imam orders.
Meanwhile the title of Amir al-Mu'minin was worthy of a caliph who had the ability to dominate and protect the holy cities of Mecca and Medina, so the invasion of Qarmatians to Hajj caravans and their attack to Mecca and the robbery of the Black Stone could reveal the weakness of Abbasids and the recapture of the Black Stone could reveal the authority of Fatimids.
Fatimids sought their domination over these two holy cities, the recitation of sermons in their name, the attainment of the title of Amir al-Mu'minin, the supremacy of the Islamic world and they were able to exercise their religious and worldly dominion over those holy cities for a long time.
So we can conclude that Fatimids used Qaramatians as a tool to carry out dangerous plans and actions that could tarnish their image.
Michael Jan de Goeje writes: I sincerely believe that the Qarmatians, especially the Qarmatians of Bahrain, acted with the intention of serving a good cause.
In conclusion, it should be said that despite all the historical evidences which confirm that the Fatimid caliphs of Egypt, who were the Imams of Qaramatians, intervened and directly ordered the removal of the Black Stone, anyway this un-Islamic act by the Qarmatians not only weakened their legitimacy and ruined their religious principles, but also Muslims condemned this un-Islamic act of Qaramatians. Certainly they are responsible for this action and the blame lies with them.
Keywords: Qarmatians, Black Stone, Abu Sa'id al-Jannabi ,Abu Tahir al-Jannabi
 
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • : Qarmatians
  • Black Stone
  • Abu Sa'id al-Jannabi
  • Abu Tahir al-Jannabi
Al e Salhām, H.H.M. (2008). Sāḥil al-Qarāmiṭah.Damascus: DārKeīvān Publication
آل سلهام، حسین حسن مکی(2008 م ).ساحل القرامطه، دمشق: دار کیوان
 
Alhamdani, M. A.(1961).TakmakleTarikh al Tabari, Research by Albbert Kenan, Beirut:MatbaatKatolikia
الهمدانی، محمد بن عبدالملک(1961م.).تکلمه تاریخ الطبری، تحقیق آلبرت کنعان، بیروت: مطبعة کاتولیکیه.
 
 
Al-Maqrīzī ,T.A.A (1972). Itti‘āz al-Ḥunafā’ bi-Akhbār al-A’immah al-Fāṭimīyīn al-Khulafā[The Hanafis taught the news of the Fatimid imams and caliphs]. Cairo:The Supreme Council for Islamic Affairs
 
مقریزی، تقی الدین احمد بن علی(1972 م ).  اتعاظ الحنفاء باخبار الأئمه الفاطمیین الخلفاء، تحقیق محمد حلمی محمد احمد، قاهره: المجلس الاعلی للشؤن الاسلامیه.   
 
Al-Qalqashandi, A. A.(1412?). Ṣubḥ al-AsháfīṢināat al-Inshā.Explanation and interest against and can be written byMohammadHosein Shams oddin, Beirut: Dar al Fikr
 
القلقشندی(1412م.؟).صبح الاعشی فی صناعةالانشاء، شرح و علق علیه و قابل نصوصه محمدحسین شمس الدین، بیروت، مطبعة دار الفکر.
Al-Nuwayrī, A.A. (1984). The End of God in the Arts of Literature, Research by Mohammad JaberAbodol Al Heini. Cairo:General Organization of the Book
 
نویری، احمد بن عبدالوهاب(1984 م. ).نهایه الارب فی فنون الأدب، تحقیق محمد جابر عبدالعال حینی، قاهره: هیئة العامة الکتاب   
 
 
Asi, A.(1989). Al-Masuniyava al- adyan[Freemasonry and religions],V.2.Beirut:Muassat Asi
انطوان،عاصی(1989م).الماسونیه والادیان،الجزء الثانی،بیروت:  موسسه عاصی.
 
 
AsharīQummī, S. (2003).al-Maqalatva l-firaq.  Edited by MashkurMohammadjavad, Translated by YusefFazayi, Tehran: Ashyaneh ye Kitab.[In Persian]
اشعری قمی، سعد بن عبدالله(1382).المقالات و الفرق، تصحیح محمد جواد مشکور، ترجمه یوسف فضایی، تهران: آشیانه کتاب.
Azdī, A. (2007). Akhbar Al-Duwal Al-Munqati[News of the broken state] . inZakar, S.(2007) Al Jame Fi Akhbar al Qaramate fi al Ehsa al sham, alIraqva al yaman. Damascus: MaktabHalbouni
ازدی، علی بن ظافر(2007م).اخبار الدول المنقطعهدر زکار، سهیل)  2007م.)، الجامع فی اخبار القرامطه فی الاحساء،الشام،العراق والیمن ، دمشق: مکتب حلبونی.
 
Badavi, A.R. (2010). History of Theological Thoughts in Islam, Translated by HoseinSaberi. Mashhad: Islamic Research Foundation of Astane Quds Razavi Publication.[In Persian]
بدوی، عبدالرحمن(1389).تاریخ اندیشه‌های کلامی در اسلام، ترجمه حسین صابری، مشهد: بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی
 
 
 
Baghdādī ,A.Q. (1988).Al-Farqbayn al-Firaq , Translated by: MashkurMahammadjavad, Tehran:Eshraghi Book Store.[In Persian]
بغدادی، عبدالقاهر(1367).الفرق بین الفرق، به اهتمام و ترجمه محمد جواد مشکور، تهران: کتابفروشی اشراقی
 
Bazoun, H.(2011). QaramitaBayn al-Din wa al-Thawrah[Qarmatians between religion and revolution]. Beirut:Dar al Hojat al Bayza
بزّون، حسن(2011 م ). القرامطه بین الدین و الثوره، بیروت: دارالحجه البیضاء.
 
Bosworth, C. E. (1972). “Sanawban's elegy on the pilgrims slain in the Carmathian attack on Mecca”. Arabica, 19, 317-930
 
 
 
Bosworth, C. E. (2002). The new Islamic dynasties: a chronological and genealogical manual, Translated by FereidounBadrei, Tehran: Islamic and Iranian Recognition Center: Baz Publication [In Persian]
 
باسورث، ادموند کلیفورد(1381).سلسله­های اسلامی جدید راهنمای گاهشماری و تبارشناسی، ترجمه فریدون بدره ای، تهران : مرکز بازشناسی اسلام و ایران:  انتشارات باز
 
 
 
Daftari, F.(1996). The Ismai'lis: their history and doctrines, Translated by FereidounBadrei, Tehran: FarzaneRooz [In Persian]
دفتری، فرهاد(1375). تاریخ و عقاید اسماعیلیه، ترجمه فریدون بدره ای، تهران، انتشارات فرزان روز.
 
Dhahabī, M A. (1993). The history of Islam and the deaths of celebrities and the media.Resarch Omar abdolsalamtadmari. Beirut: dar al kitab al arabi
 
ذهبی، محمد بن احمد بن عثمان(1413 ق).تاریخ اسلام و وفیات المشاهیر و الاعلام، تحقیق عمر عبدالسلام تدمری، بیروت: دارالکتاب العربی
 
 
Dashti, R. (2013). Fundamentals of legitimacy and power structure of the Bahraini government. PhD Thesis, History, Islamic Azad University Science and Research Branch. [In Persian]
 
دشتی، رضا(1392).مبانی مشروعیت و ساختار قدرت دولت قرامطه بحرین، رساله دکتری، رشته تاریخ-تاریخ اسلام، تهران: دانشگاهآزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات.     
 
Dashti, Reza (2019). Identify and study the sources and references of Qarmati dissidents, Bushehr: Azad University of Bushehr. [In Persian]
دشتی، رضا(1398). شناسایی و بررسی منابع و مآخذ دگراندیشان قرمطی، بوشهر: انتشارات علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد بوشهر.
 
Dehkhodā, A.A. (1958). Loghat-nameh-ye Dehkhoda ("Dehkhoda Dictionary"),UnderSupervisin Mohammad Moein,V. 38, Tehran: University of Tehran. [In Persian]
دهخدا، علی اکبر(1337) لغت نامه دهخدا، زیرنظر محمد معین، ج.38 ، تهران: دانشگاه تهران
 
Faruq, Omar (1985). Islamic history twentieth century thought. Baghdad: Maktabat al nihzat
فاروق، عمر(1985 م ) التاریخ الاسلامی فکر القرن العشرین، بغداد: مکتبه النهضه
 
Gartabi, A.S. (2009). Tabari history sequence. Translated by: AbolqasemPayandeh, Tehran. Asatir Publication. [In Persian]
قرطبی، عریب بن سعد(1388). دنباله تاریخ طبری، ترجمه ابوالقاسم پاینده، تهران: انتشارات اساطیر
 
 
Goeje, M.J. (1992). Me'moiresurlescarmathes du Bahrain et les Fatimides[Dissertation on the Bahraini qarmatians and the Fatimids],Translated by MohammadBaqerAmirKhani, Tehran: Soroush Publication. [In Persian]
 
دخویه، میخائیل‌یان(1371).قرمطیان بحرین و فاطمیان، ترجمه محمد باقر امیرخانی، انتشارات سروش.
 
 
Hamza Isfahani, H. (1988). TarikheSeni ye Moluk al-Arzva al-Anbia. Translated by: JafarShoar, Tehran: Amirkabir Publication.[In Persian]
 
حمزه اصفهانی، حمزة بن حسن(1367).تاریخ سنی ملوک الارض و الانبیاء، ترجمه جعفر شعار، تهران: انتشارات امیرکبیر
 
Ibn Athir ,A. (2004). Al-Kāmilfī al-tārīkh[Complete in history], Translated by HamidrezaAzhir, Tehran: Asatir Publication[In Persian]
 
ابن اثیر، علی بن محمد(1383).الکامل فی التاریخ، ترجمه حمید رضا آژیر، تهران: انتشارات اساطیر
 
 
Ibn e Senan, S.(2007).Tarikh e Akbar al Qaramate[History of Qaramata News] in Zakar, S. (2007) Al Jame Fi Akhbar al Qaramate fi al Ehsa al sham, alIraqva al yaman.. Damascus: MaktabHalbouni
 
ابن سنان، ثابت (2007 م ).تاریخ اخبار القرامطه، در زکار، سهیل)2007).الجامع فی اخبار القرامطه فی الأحساء، الشام، العراق و الیمن، دمشق: مکتبه الحلبونی.
 
Ibn Khaldun,A.M. (2004).Kitabal-Ibar[Ibn Khaldun History], Translated by Abdol Mohammad Ayati. TehranInstitute of Humanities and Cultural Studies.[In Persian]
 
ابن خلدون، عبدالرحمنمحمد(1383).العبر: تاریخ ابن خلدون، ترجمه عبدالمحمد آیتی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی
 
Jan Ahmadi, F.(2003). Fundamentals of legitimacy and power structure of the Fatimid Caliphate of Egypt until the end of the Caliphate of Al-MustansirBallah 358-487 AH , PhD Thesis, History, TarbiatModares University, Department of History. [In Persian]
جان احمدی، فاطمه(1382).مبانی مشروعیت و ساختار قدرت خلافت فاطمیان مصر تا پایان خلافت المستنصر بالله 358- 487 ق، رساله دکتری تاریخ، دانشگاه تربیت مدرس، گروه تاریخ
JanAhmadi, F.(2009). The structure of the religious institution of the Fatimid caliphate in Egypt. Tehran: Elm Publication. [In Persian]
جان احمدی، فاطمه(1388). ساختار نهاد دینی خلافت فاطمیان در مصر، تهران: نشر علم.
 
Jan Ahmadi; Dashti,R.(2013). Bahrain QaramateJournal of Historical Researches of Iran and Islam, 7(13), 1-16. doi: 10.22111/jhr.2013.1593
جان احمدی ، فاطمه ؛ دشتی، رضا(1392).قرامطه بحرین: مسأله امامت، مجله پژوهشهای تاریخی ایران و اسلام، 7(13)، 1-16.
Lambton, A. K. S.(2010). State and government in medieval Islam. Translated by: Mahammad MehdiFaqihi, Tehran: Shafiei[In Persian]
 
لمتون. آن‌ ک‍ات‍ری‍ن‌ س‍وای‍ن‌ ف‍ورد) 1389).دولت و حکومت در اسلام، ترجمه محمد مهدی فقیهی، تهران: انتشارات شفیعی
 
Madelung,W.(1959). Fatimiden und Bahrainqar­maten[Fatimids and Bahraini Qaramats],” Der Islam, 34, 34-88
 
Miskawayh,A.(1997).  Tajārib al-UmamvaTaagheb al Hemam, Translated by AlinaqiMonzavi, Tehran:Tous Publication.[In Persian]
ابن مسکویه ، احمد بن محمد(1376).تجارب الامم و تعاقب الهمم، ترجمه علینقی منزوی، تهران: انتشارات توس.
Mofid, M.M.N.(1951). Awail al Maqalat fi Madhahab al Mukhtarah[Early articles in religion and discourse], Translated by, VaezCharandabi.Tabriz: [S.L.][In Persian]
 
مفید، محمد بن محمد نعمان(1330).اوائل المقالات فی المذهب و المختارات، ترجمه واعظ چرندابی، تبریز:] بی نا[. 
 
Momtahen, H. A.(1992). The Qarmatian Movement .Tehran: ShahidBeheshti University’s Publication. [In Persian]
ممتحن، حسینعلی(1371).نهضت قرمطیان، تهران: انتشارات دانشگاه شهید بهشتی.  
 
 
Movasaqi, A. (2004). Contemporary Islamic movements. Tehran:SAMT. [In Persian]
موثقی، احمد(1383).جنبش­های اسلامی معاصر، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی در دانشگاهها.       
 
Qazvini, M. H. (1989). A Criticism on Wahhabis thought Translated by AliDavani,Tehran:Ministry of Culture and Islamic Guidance  [In Persian]
 
قزوینی، سید محمد حسن(1368). فرقه وهابی و پاسخ شبهات آنها، ترجمه و نگارش مجدد علی دوانی، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اشلامی
 
Shariatmadari, H. R. (2005). Study Guidance of Qarmati in Ismaili articles collection.Qom:Center for Studies and Investigations of Religions and Doctrines. [In Persian]
شریعتمداری،حمیدرضا(1384).راهنمای مطالعات قرمطی در مجموعه مقالات اسماعیلیه، قم: مرکز مطالعات وتحقیقات ادیان و مذاهب، گروه مذاهب اسلامی.
 
 
Shurrab, M. M. H.(2004).Al Maalem al Athira, Translated by Hamid RezaSheykhi, Tehran: Mashar [In Persian]
شراب، محمد محمد حسن(1383).المعالم الأثیره، مترجم حمید رضا شیخی، تهران: انتشارات مشعر.
 
Shahrestani, A.M.A.(2008). Kitāb al–Milalwa al-Nihal. Translated by MohammdRezaJalaliNaini,.Tehran:Iqbal[In Persian]
شهرستانی، ابوالفتح محمد بن عبدالکریم(1387).الملل و النحل، ترجمه و مقدمه و تصحیح سید محمدرضا جلالی نائینی، تهران: انتشارات اقبال