رساله جمالیه» مولانا یعقوب چرخی (م 851 ق

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

خیابان سی تیر روبروی موزه ملی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری

چکیده

«رساله جمالیه» یا «رساله حورائیه» از آثار مولانا یعقوب چرخی در شرح رباعی شیخ ابوسعید ابوالخیر (357-440 ق) با مطلع «حورا به نظاره نگارم صف زد» است. به گفته خود چرخی، او این رساله را به خواهش درویشی صادق و دوستی موافق و با توجه به اشارات این رباعی به صفت جمال و جلال حق (تعالی) نوشت. پیش از چرخی، شمس مغربی (749-809 ق)، شاه نعمت‌لله ولی (731-834 ق) و شاه قاسم انوار (757-837 ق) نیز به شرح این رباعی ابوسعید پرداخته‌اند، اما این رساله که نام دیگرش «جمالیه» است، به‌رغم اختصارش، دیدگاه عارفی نقشبندی را دراین‌باره به نیکی بازمی‌تابد. چرخی در این رساله با تأویل این رباعی که به صفت جمال وجلال حق اشارت می‌کند، آن را به معنای سوره فاتحه مُشیر می‌داند و از همین روی، آن را بر پایه آیات مبارکه سوره فاتحة الکتاب و احادیث نبوی تفسیر و تأویل می‌کند. این مقاله با توجه به اهمیت این رساله در فهم چارچوب‌های فکری عرفای نقشبندی، به شناسایی و بررسی رساله حورائیه مولانا یعقوب چرخی و دیگر رساله‌های هم‌نام آن می‌پردازد.
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

RisalahJamaliyya(Treatise of Jamaliyah or Hawraieh) by MawlanaYaqub al-Charkhiwho Died in 851 AH.

نویسنده [English]

  • Nader karimian
Si Tir Street in front of the National Museum of the Cultural Heritage and Tourism Research Institute
چکیده [English]

 
Treatise of Jamalieh or Hawraieh is one of the indisputable works of MawlanaYaqubCharkhi which is in fact a commentary on a quatrain attributed to Sheikh Abu Sa'idAbū'l-Khayr (357-440 AH). Charkhi himself says that he wrote this treatise because a close friend who was an honest dervish requested that, and because in this quatrain the attributes of god such as love and wrath is mentioned. The treatise is also called "Jamalieh". Three other commentators have written commentaries on this quatrain before Charkhi: Shams Maghrebi (749-809 AH), Shah NimatullahWali(731-834 AH), Qasem-e Anvar(757-837 AH). This treatise is short, but it has reflected the view of Naqshbandi Sufi order in this regard quite comprehensively. In this treatise, Charkhi interprets this quatrain as a reference to the attribute of God and considers it as an interpretation of the sura of Al-Fatiha. He believes that it is based on the verses of the sura of Al-Fatiha and the hadiths of Our Prophet Mohammad. This treatise is of a great importance to understand Naqshbandi Sufi order. So in this article the treatise of Howraieh by MawlanaYaqub al-Charkhi is considered and other treatises with the same title are also introduced.
The main hypothesis and question of this research is to consider the contribution of Iranians to the development, compilation and writing of the Persian treatises on theoretical mysticism and on the intellectual foundations of mystics.
And also questions such as:
What was their role in the advancement of the mysticism or Islamic mysticism?
How many scientists have written in Persian in this field After the death of Khwaja Abdullah Ansari(as the first writer of the mystic treatises)?
This research is a library based research and also a field research.
Books and sources are collected from libraries in Iran, Tajikistan, Afghanistan and Pakistan.
This research reveals that the treatise of Jamalieh or Hawraieh is one of the most important treatises in the field of theoretical mysticism that is dedicated to the interpretation of a quatrain attributed to Sheikh Abu Sa'idAbū'l-Khayr. This commentary is considered as the oldest commentary on thisquatrain (except the commentaries of Shams Maghrebi, Shah NimatullahWali, Qasem-e Anvar).
This treatise shows the viewpoint of Charkhi as a Naqshbandi Sufi.
Next Naqshbandi Sufis such as khajehObaid’allahAhrar, one of his pupils, has also written a commentary on this quatrain.

کلیدواژه‌ها [English]

  • RisalahJamaliyya
  • MawlanaYaqub al-Charkhi
  • Interpretation of the sura of Al-Fatiha
  • Mystical Literature
  • Persian Texts
 
Charkhi,M. Y.(1913).Charkhiinterpretation. Kandahar:Haji Abdul Qadir and sons: [In Persian]
 
چرخی، مولانا یعقوب (1331 ق)، تفسیر چرخی، قندهار: حاجی عبدالقادر و پسران
 
Charkhi, M.Y. (1913).Charkhiinterpretation. Lahore: Matbaat al Islamiah: Nasim Press
چرخی، مولانا یعقوب (1331 ق). تفسیر چرخی، لاهور: مطبعه اسلامیه: نسیم پریس.
 
Charkhi, M.Y.(1957).Naiyeh(Ney Nameh).Edited by KhalilollahKhalili, Kabul:[S.L.][In Persian]
 چرخی، یعقوب (1336)، نائیّه (نی نامه) چرخی، با حواشی و مقدمه خلیل الله خلیلی، کابل:]بی نا [
 
Charkhi, M.Y.(1973). Ney Name .Edited by: KhalilollahKhalili, 2nd Ed.Kabul:[n.d.] [In Persian]
چرخی، یعقوب (1352).نی نامه، به کوشش خلیل الله خلیلی، کابل :] بی نا[
 
Charkhi, M.Y. (1983). Onsiyeh.Preface& Edited by Mohammad NazirRanjha.Islamabad: Persian Research Center of Iran and Pakistan:Dire Ismail Khan:School of Literature [In Persian]
چرخی، یعقوب (1362)، اُنسیّه، تصحیح و ترجمه به اردوو مقدمه محمد نذیر رانج‌ها، اسلام آباد: مرکز تحقیقات فارسی ایران و پاکستان و دیره اسماعیل خان، مکتبه دائرة ادبیات.
 
Charkhi, M.Y. (1913).Charkhi interpretation. Edited by Vali Mohammad Kandahari, Lahore:[n.d.][In Persian]
چرخی، یعقوب (1331 ق)، تفسیر یعقوب چرخی، به اهتمام ولی محمد قندهاری، لاهور:] بی نا[
 
Charkhi,M. Y.(1913). Charkhi interpretation, Kandahar: Haji Abdolqafar and Sons;  Lahore:Nasim Press Publication . [In Persian]
 
چرخی، یعقوب (1331 ق)، تفسیر یعقوب چرخی، قندهار: انتشارات حاجی عبدالغفار و پسران ؛ لاهور: مطبعه اسلامیه نسیم پریس
 
 
Jami, A.R. (1957). Nafhat Al-Ons from Hazarat Al-Quds.Edited by Mehdi Tohidipour,.Tehran: Mahmoudi[In Persian]
جامی، عبدالرحمان (1336). نفحات الانس من حضرت القدس، به تصحیح مهدی توحیدی پور، تهران: محمودی.
 
KarimiyanSardashti, N. (2002).The analytical biography of the Kurdish Gnostics. Tehran: NegaheSabz [In Persian]
کریمیان سردشتی، نادر (1381).تذکره عرفای کردستان، تهران: انتشارات نگاه سبز
 
Kashefi, F. A. (1977). Rashahat Ain al-Hayat, Edited By AliAsqarMoiniyan, Tehran:Nouriani Charitable Foundation [In Persian]
کاشفی، فخرالدین علی (1356). رشحات عین­الحیات، به کوشش علی اصغر معینیان، تهران:بنیاد نیکوکاری نوریانی
 
Mohammad ibn Monavvar (1982).Asrar al-Tawhid[Secrets of monotheism], Edited by ZabihollahSafa. Tehran:AmirKabir publication [In Persian]
محمدبن منور (1361). اسرار التوحید، به اهتمام و تصحیح ذبیح الله صفا، تهران: امیرکبیر
 
Monzavi, A. (2007). Catalog of Persian books (V.7). Tehran:The Great Islamic Encyclopedia Center. [In Persian]
 
منزوی، احمد، (1386).فهرستواره کتاب‌های فارسی (ج 7، منظومه‌ها، بخش اول)، تهران: مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی
 
 
Neyshaburi, M. A.(2001). AhvalvaSokhananeKhajeObeidollahAhrarMoshtamel Bar Malfuzat ,Roqaat , KhavareqeAdateAhrar .Corrected with introduction and comments ArefNoshahi, Tehran:University Publication Center [In Persian]
 
نیشابوری، میرعبدالاوّل (1380).احوال و سخنان خواجه عبیدالله احرارمشتمل بر ملفوظات، رقعات، خوارق عادات احرار، به تصحیح و با مقدمه و تعلیقات عارف نوشاهی، تهران:مرکز نشر دانشگاهی
 
 
 
Ranjha, M. N.(1985(Two non-printed worksby YaghoubCharkhi, Danesh,1(1). [In Persian]
رانجها، محمد نذیر (1364). دو اثر غیر چاپی یعقوب چرخی، دانش ، 1)1)، 12-47
 
 
ShāhNi'matullāhWali, N.(1976). Rasael(Resaleha)[Letters].Editedby JavadNurbakhsh,Tehran:[n.d.] [In Persian]
 
شاه نعمت الله ولی، نورالدین (1355).رسائل (رساله‌ها)، به کوشش جواد نوربخش، تهران:]بی نا[
 
SorourLahuri, Q. (1914). Khazeenat-ul-Asfiya, V.1.Kanpur:Nawal Kishor Monshi Press [In Persian]
 
سرور لاهوری،‌ غلام(1332 ق).خزینة الاصفیاء (ج.1)، کانپور: مطبعه منشی نوالکیشور
 
 
Tasbihi, M. H.(1970). Alphabetical list of manuscripts in the Ganjbakhsh Library, IslamAbad:Persian Research Center of Iran and Pakistan (Ganj Bakhsh Library), S.C. Printers.Islamabad.[In Persian]
تسبیحی، محمد حسین، (1349). فهرست الفبایی نسخه‌های خطی کتابخانة گنج‌بخش، مرکز تحقیقات فارسی ایران و پاکستان و اس.تی.پرنترز، اسلام‌آباد.