ملاحظاتی رهیافتی در ترجمه‌های رباعیات خیام به زبان ژاپنی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار زبان و ادبیات ژاپنی، دانشکده زبانها و ادبیات خارجی دانشگاه تهران، ایران.

چکیده

ژاپن در زمره کشورهایی است که استقبالی کم‌نظیر از ترجمه رباعیات حکیم عمر خیام نیشابوری کرده‌ است. رباعی‌های خیام تا کنون بارها توسط مترجمان مختلف به زبان ژاپنی برگردانده شده‌ است. برخی از این ترجمه‌ها به شکل غیرمستقیم و از روی ترجمه انگلیسی رباعیات صورت گرفته است و برخی دیگر به شکل مستقیم و بی‌واسطه از زبان فارسی به زبان ژاپنی برگردان شده‌اند. از آنجا که بسیاری از مترجمانِ رباعیات در ژاپن، نویسندگان، شاعران و یا پژوهشگران برجسته‌ و شناخته‌شده‌ای بوده‌ اند،بسیاری از خوانندگان کتاب در ژاپن با خیام و رباعیات آشنا شده انداین مقاله با رویکرد توصیفی تلاش کرده است تا تعداد 29 مترجم ژاپنی را که به ترجمه رباعی‌های خیام مبادرت کرده اند را معرفی و آثار و رویکردهای آنها را تحلیل نماید.براین اساس نخست مترجمانی که رباعیات خیام را از روی ترجمه انگلیسی به ژاپنی برگردانده‌اند معرفی خواهند شد . منبع غالب این دسته مترجمان ،ترجمه‌های ادوارد فیتزجرالد بوده است. سپس، مترجمانی که رباعیات را از روی متن اصلی فارسی به ژاپنی ترجمه کرده‌اند معرفی خواهند شد. تأمل در ترجمه‌های پرتعداد و متنوع رباعیات به زبان ژاپنی نشان می‌دهد که مترجمان ژاپنی روش‌ها و رویکردهای مختلفی از ترجمه شعر را در برگردان این اشعار به کار گرفته‌اند. برخی تمایل به کهن‌گرایی و استفاده از واژه‌ها و تعبیرات قدیمی دارند و برخی زبان امروزین ژاپنی را به کار برده‌اند. برخی زبانی شاعرانه و ادیبانه دارند و برخی دیگر از زبان گفتاری استفاده کرده‌اند. برخی رباعیات را به نثر ترجمه کرده‌اند و برخی دیگر کوشیده‌اند با استفاده از امکانات زبان ژاپنی رباعیات را به نظم ترجمه کنند. در میان مترجمانی که رباعیات را به‌صورت موزون ترجمه کرده‌اند، برخی، اوزانی مشابه با قالب‌های شعر کلاسیک ژاپنی نظیر تان‌کا را انتخاب کرده‌اند و برخی دیگر اوزان قالب‌های شعری جدیدتر مانند شین‌تای‌شی (شعر نوی دوره مِی‌جی) را در ترجمه به کار برده‌اند. برخی دیگر از مترجمان تلاش کرده‌اند با رعایت تعداد هجاها و استفاده از قافیه، به فرمی تقریباً مشابه با رباعیات فارسی دست یابند. این تنوع رویکردی برمیتابد تا در مقاله ای موجز رویکردهای مترجمان رباعیات به ژاپنی مورد بررسی دقیق قرار گیرند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Approach considerations in the translations of Omar Khayyam’s Rubaiyat into Japanese

نویسنده [English]

  • Ayat Hosseini
Assistant Professor of Japanese Language and Literature, Faculty of Foreign Languages ​​and Literatures, University of Tehran, Iran.
چکیده [English]

The Rubaiyat of Omar Khayyam has been translated into Japanese by several translators, some of whom have translated it indirectly based on the English translations (mainly by Edward Fitzgerald), and some have translated it directly from Persian. The present study briefly introduces 29 translators of Rubaiyat into Japanese and their translations. The results of the investigations revealed that various approaches to poetry translation can be found among Japanese translations of Rubaiyat. Some translators use archaism to create a feeling of antiquity, while others use contemporary language. Some translations apply formal or poetic expressions, while others have informal spoken language. Some translators have translated Rubaiyat in the forms of verse and some in the form of prose. Among the former group, some have used forms close to traditional Japanese poetry such as tanka, and some have tried modern forms like shintaishi. Some Japanese translators have even tried to create a form similar to the original form of Rubaiyat in Persian. The present study examines all these approaches using related examples and tries to classify them.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Hakim Omar Khayyam
  • Quartets
  • Japan
  • Japanese Language
  • Poetry Translation
  • Japanese Translators
حسینی، سیدآیت (1395). بررسی و نقد «فرهنگ یک‌جلدی فارسی به ژاپنی و ژاپنی به فارسی معاصر». پژوهشنامۀ انتقادی متون و برنامه‌های علوم انسانی، 16(41)، 1-31.
حسینی، سیدآیت (1397). «وابی و سابی» کلیدهایی برای فهم هنر و ادبیات ژاپن. تهران: انتشارات پرنده.
رجب‌زاده، هاشم (1373). خیام‌شناسی در ژاپن. کلک (49 و 50)، 99-79.
Sugita, Hideaki (2016). Meiji Nihon-no Rubaiyāto [Rubaiyat in Meiji Period Japan]. Odysseus (Bulletin of the Department of Area Studies, Graduate School of Arts and Sciences, The University of Tokyo) (20), 1-37.
Sugita, Hideaki (2017). Taishō Nihon-no Rubaiyāto [Rubaiyat in Taishō Period Japan]. Odysseus (Bulletin of the Department of Area Studies, Graduate School of Arts and Sciences, The University of Tokyo) (21), 1-37.
Sugita, Hideaki (2019). Shōwa Nihon-no Rubaiyāto [Rubaiyat in Shōwa Period Japan]. Odysseus (Bulletin of the Department of Area Studies, Graduate School of Arts and Sciences, The University of Tokyo) (23), 1-36.
 
کتاب‌شناسی ترجمه‌های ژاپنی رباعیات خیام:
蒲原有明訳(Fitzgerald訳)(1908)『有明集』易風社.
蠣瀬彦蔵訳(Fitzgerald訳)(1910)『おまあかいやむ四行歌百句』Clark University.
小林愛雄訳(Fitzgerald訳)(1912)『近代詞華集』春陽堂.
片野文吉訳(McCarthy訳)(1914)『ルバイヤツト』開文館.
荒木茂訳(1920)「オマル・ハヤム「四行詩」(ルバイヤート)全訳」『中央公論』1-43.
竹友藻風訳(Fitzgerald訳)(1921) 『アルス泰西名詩選ルバイヤット』アルス.
矢野峰人訳(Fitzgerald訳)(1935)『四行詩集古代波斯奥瑪開儼』三省堂.
堀井梁歩訳(Fitzgerald訳)(1936)『波斯古詩四行詩集』京畿道.
堀井梁歩訳(Fitzgerald訳)(1938)『波斯古詩異本留盃』南北書園.
森亮訳(Fitzgerald訳)(1941)『ルバイヤット:オーマー・カイヤムの四行詩』新ぐろりあ叢書.
赤木健介訳(Fitzgerald訳)(1941)『在りし日の東洋詩人たち』白揚社.
小川亮作訳(1948)『ルバイヤート』岩波文庫.
奈切哲夫訳(Fitzgerald訳)(1949)『ルバイヤット』蒼樹社.
沢英三訳(1960)『世界名詩集大成18東洋』平凡社.
長谷川朝暮訳(Fitzgerald訳)(1967)『留盃夜兎衍義』吾妻書房.
寺井俊一訳(Fitzgerald訳)(1975)『ルバイヤット』アポロン社.
黒柳恒男訳(1983)『ルバーイヤート』大学書林.
尾形敏彦訳(Fitzgerald訳)(1984)『ルバイヤアト—ペルシアの詩』アポロン社.
井田俊隆訳(Fitzgerald訳)(1989)『ルバイヤート—オウマ・カイヤム四行詩集』南雲堂.
秋国忠教訳(Fitzgerald訳)(1996)『新釈ルーバイヤート』開拓社.
金子民雄訳(2003)『ルバイヤート』胡桃書房.
陳舜臣訳(2004)『ルバイヤート』集英社.
岡田恵美子訳(2009)『ルバーイヤート』平凡社ライブラリー.
斎藤久訳(Fitzgerald訳) (2011)『ルバイヤート』朝日出