ساسانی گرایی در نقوش منسوجات آل بویه با تکیه بر سه قطعه پارچه مضبوط در موزه کلیولند

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 گروه مطالعات تحلیلی و تطبیقی هنر اسلامی ، واحد تهران مرکز، دانشگاه آزاد اسلامی . تهران ایران

2 دانشیار گروه طراحی پارچه و لباس، دانشکده هنر، واحد یزد، دانشگاه آزاد اسلامی، یزد، ایران

3 دانشیار گروه فلسفه هنر دانشگاه آزاد واحد تهران مرکز.تهران ایران .

چکیده

دوران آل بویه را بی‎گمان باید دورۀ احیای فرهنگ و تمدن ایران باستان دانست. منسوجات این دوره به علت فقدان پژوهش کافی عموماً ناشناخته مانده و گاه به ویژه ادوار دیگر نسبت داده شده‎اند. یکی از ویژگی‌های مهم و بارز هنر این عصر، انتقال مواریث هنری ایران باستان، علی‌الخصوص ساسانیان، به هنر اسلامی محسوب می‌شود.در این مقاله به واکاوی تطبیقی ـ تحلیلی گفت و گو نقوش منسوجات آل بویه با نقوش ساسانی به روش مقایسه الگویی فرم و ساختار پرداخته است.
هدف این مقاله تحلیل ژانر گونه کنش‏های ارتباطی نقوش سه قطعه پارچه مضبوط در موزه کلیولند از دوره آل بویه با دوره قبل از آن است.
نتایج حاصله مشخص می‌کند بخش مهمی از آن چه که معمولاً صنعت عصر اسلام یا هنر اسلامی نامیده می‌شود در بسیاری موارد ریشه در هنر ایران باستان دارد. پارچه بافی اوایل دوران اسلامی از این قاعده جدا نبود. در عصر آل بویه بافت پارچه‎های ابریشمی نفیس رونق داشت. از آنجا که پارچه بافی اعراب بسیار ساده و اغلب فاقد نقش بود بعد از اسلام عناصر تصویری هنر و نساجی ساسانی در منسوجات تداوم یافت به گونه‎ای که می‎توان نقوش منسوجات آل بویه را بازتابی از هنر دوره ساسانی دانست.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Sassanid Orientation in Al-e- Buya Textile Motifs with Based on Three Pieces of Fabric Attached to the Cleveland Museum

نویسندگان [English]

  • zahra Taghadosnejad 1
  • Abolfazl Davodiroknabadi 2
  • Mohammad Reza sharifzadeh 3
1 Department of Analytical and Comparative Studies of Islamic Art, Central Tehran Branch, Islamic Azad University. Tehran Iran
2 Associate Professor, Textile and Clothing Design Department, Faculty of Arts, Yazd Branch, Islamic Azad University, Yazd, Iran
3 Associate Professor, Department of Art Philosophy, Central Tehran Branch, Islamic Azad University, Tehran. Iran
چکیده [English]

Although political and military changes are swift and tangible but gradually grow less and become softened. This is not the case for cultural-artistic changes, especially in the past eras. It took a long time to stabilize such changes in territories. Sometimes, they were faced with passive reactions and even negative or affirmative resistance. For the same reason, the final outcome was different from the initial purpose and one can see some kind of amalgamation in long term.
The said fact is applicable to many cases including the Sassanian collapse by the Muslim Arabs. Albeit the fact that the Sassanian army was defeated in the battles of Qadisiyyah, Jslula and Nahavad and the murder of Yazgird III in Merv which resulted in the fall of the Sassanian dynasty. And accordingly, Muslim Arabs ruled over Iran. However, cultural-artistic and even religious changes were never swiftly and suddenly happened. During the Islamization of Iran, especially after the ill-treatment of Iran by the Umayyad and Abbasid caliphates, a series of drawbacks were created that led to the emergence of Shu’ubiyya who religiously desired to return to the Sassanian period through art. Continuance of the Sassanian patterns in the artworks of the early Islamic centuries, especially on textiles of the then time, all reveal the Iranians’ desire to revert to the Sassanian art and culture -not their religion- briefly speaking “reversion to the Sassanians”. 
The present article focuses on a statistical society of textile of the last stage of the said period, i.e. the Buyid period. Such preference was made for two reasons: Firstly, the Buyids were the last and the most enthusiasts to revert to the Sassanians. Their successor was the Seljuks who were reluctant about it after being stabilized. Secondly, as the Buyids were Shiites, they did not follow the Sunni caliph. As a result, they had the freedom to emphasize their cultural-artistic independence. The findings of this article depend on three following pieces of textile dating back to the Buyid dynasty which are now kept in Cleveland Museum as well as some textiles that belong to the Sassanian period:
The Buyid Textile being kept in Cleveland Museum with registered No. 1941.292
Title of Textile: Cloth with Pattern of Star and Griffin
Weaving Style: Plain Design with Silk Weft
Dimensions: 30.5 Cm X 40.3 Cm (12 X 15.8 in.)
Place of Safekeeping: Cleveland Museum
Colors: Black and White
The Buyid Textile being kept in Cleveland Museum with registered No. 1962.264
Title of Textile: Cloth with Pattern of Gereft-o-Gir
Weaving Style: Combined with Silk Weft (double-sided)
Dimensions: 65 X 171 cm. (259.16 X 675.16 in.)
Place of Safekeeping: Cleveland Museum
Colors: Ivory and Brown
The Buyid Textile being kept in Cleveland Museum with registered No. 1982.43
Title of Textile: Cloth with Pattern of Hunting Field
Weaving Style: Combined with Silk Weft (double-sided)
Dimensions: 156.5 X 141.5 cm. (615.8 X 551.16 in.)
Place of Safekeeping: Cleveland Museum
Colors: Ivory and Brown
With regard to our theoretical framework, this paper employed library and documentary research. The findings show that artists deeply desired to use Sassanian patterns in their artworks particularly in textiles within the early Islamic centuries (especially the first four centuries). Their desire reached its zenith at the Buyid Dynasty. It is worth mentioning that the Iranian artists did not limit themselves with the mere imitation of the Sassanian patterns but they tried to redesign and make changes in the said patterns which enjoy noticeable specifications in relation to their original patterns and artworks. They prove the viability of ingenuity and creativity in this regard.
In other words, such artistic actions were the mainstream genre of the said period which were the reflection of tendencies and thoughts that have not been explicitly expressed but there were lots of evidence that show how the said thoughts were alive in the peoples’ minds.
As a result of continuous clashes of dispersed sovereignties in Iran, those tendencies and thoughts were gradually disappeared due to the disappointment caused by the non-revival of ancient Iran. After the powerful emergence of the Seljuqs who succeeded to rule all over Iran, the tendency to revert to the Sassanians was gradually lessened although its impact on artworks remained for a long time, but merely as art nor as a sign for any reversion to the Sassanians.

کلیدواژه‌ها [English]

  • The Buyid Dynasty
  • Reversion to the Sassanians
  • Patterns
  • Textiles
آموزگار، ژاله (1391)، تاریخ اساطبری ایران، تهران: انتشارات سمت
 ابن حوقل (1967)، صوره الارض، لیدن: کرامرس.
ابن فقیه (1967)، مختصر کتاب البلدان، لیدن: دخویه.
بزدوده، زکریا، سیروس امیری (1398)، «نقد و تحلیل کتاب نظریه ژانر»، پژوهشنامه انتقادی متون و برنامه‌های علوم انسانی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، سال19، شمارة 3 صص26ـ40.
بهار مهرداد (1377)، از اسطوره تا تاریخ، تهران: چشمه.
پوپ، آرتور آپهام، فیلیس اکرمن (1387)، سیری در هنر ایران (از دوران پیش از تاریخ تا امروز)، جلد2، ترجمة نجف دریا بندری... و دیگران، تهران: علمی فرهنگی.
تاجبخش، هدایت، سیروس جمالی (1374)، نخجیران از آغاز تا امروز، تهران: موزۀ آثار طبیعی و حیات وحش ایران.
جابر انصاری، حمیده (1387)، «نماد شناسی گریفین و سیر تحولات فرمی آن در هنر ایران پیش از اسلام»، کتاب ماه هنر، شمارة 118، صص98ـ 105.
جنسن، هورست ولدمار و دوراجین جنسن (1359)، تاریخ هنر: پژوهشی در هنرهای تجسّمی از سپیده دم تاریخ تا زمان حاضر،  ترجمة پرویز مرزبان. تهران: آموزش انقلاب اسلامی.
چندلر، دانیل (دی1391). «مقدمه‌ای بر نظریه ژانر»، کتاب ماه ادبیات، ترجمة قدرت قاسمی‌پور، شمارة 183، صص 59 ـ 68.
حبیبی، منصوره (مهر و آبان 1381)، «سیلک نمادها و نشانه‌ها نقوش جانوری و گیاهی»، کتاب ماه هنر، شماره­های 49 و50، صص 118ـ120.
خنیفر، حسین، ناهید مسلمی(1398)، اصول و مبانی روش‏های پژوهش کیفی، جلد2، تهران: نگاه دانش.
دادور، ابوالقاسم، الهام منصوری (1385). درآمدی بر اسطوره‌ها و نمادهای ایران و هند باستان، تهران: دانشگاه الزهرا (س)، کلهر.
دریایی، تورج (1392)، فرهنگ و هنر ساسانی، ترجمة مهرداد قدرت دیزجی، تهران: ققنوس.
روح‌فر، زهره (1380)، نگاهی به پارچه بافی دوران اسلامی، تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور(پژوهشگاه) و سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت).
زرین­کوب، عبدالحسین (1386)، تاریخ ایران بعد از اسلام، تهران: امیرکبیر.
شجاعی قادیکلایی، حسین، محسن مراثی (بهار 1396)، «مطالعه نقوش سفال و منسوجات دورۀ سامانی و آل بویه در تطبیق با هنر ساسانی»، هنرهای زیبا ـ هنرهای تجسمی، دورة 23، شمارة1، صص73 ـ82 .
شوالیه، ژان، آلن گربران (1385)، فرهنگ نمادها (اساطیر، رؤیاها، ایما واشاره، اشکال و قوالب، چهره‌ها، رنگ‌ها، اعداد)، جلد4،  ترجمة سودابه فضائلی، تهران، جیحون
صفا، ذبیح­الله (1373)، تاریخ ادبیات ایران، تهران: ققنوس.
غیبی، مهرآسا (1385)، تاریخ پوشاک اقوام ایرانی، تهران: هیرمند.
فقیهی، علی اصغر (1357)، آل بویه و اوضاع زمان ایشان با نموداری از زندگی مردم در آن عصر، گیلان: صبا.
محمدی ملایری، محمد (1379). تاریخ و فرهنگ ایران در دوران انتقال از عصر ساسانی به عصر اسلامی، جلد1، تهران: توس.
مک داوِل، الگرووُ (1374)، نساجی در هنرهای ایران، ترجمة پرویز مرزبان، تهران: نشر فرزان.
مولف مجهول، (1340)، حدودالعالم من المشرق الی المغرب، به کوشش منوچهرستوده، تهران: کتابخانة طهوری.
یاحقی، محمد جعفر (1388)، فرهنگ اساطیر و داستان واره‏ها در ادبیات فارسی، تهران: فرهنگ اساطیر.
https://www.hermitagemuseum.org/wps/portal/hermitage/woa-search/!ut/p/z1/tVJbT8IwFP4r8uDjPB20K3tsqoLcBszB1heyjTlKWDewQeOvtzM8GJSRmNin0-Q757ucAwJCECo-yjzWslTxzvwj4aw8xhy7w9EAPWKE2MifUUZ9Gw0pLL8A6MJjCMT3fo-Te8S8-ZTM-aSHbHzqbwCIZv4FCBA7lUOUqbqsUrmGiNoErROMrATHqYWTNbVcx04s7BAXOV0nIy6u0anSld5AtMkOhdRxnt2itFQ6U_pc2E9m0ex7cM25ibZ9GPNxbkTHemNJ9VJCiOy7myqWSkuVv0JIiREizkY9DakZ9Uz6nrfgbY5PgAYxkTFDL5rx27A8yuwNAlUeCrN1v5645OPVLHiYm96_5du_ymv_C-_g2s2Y5OV2vxfMHEC97XcN4S8XUBVBUHQ7hRV-jPpoS_JiOrF6POp2yC5nrdYnzev5-Q!!/dz/d5/L2dBISEvZ0FBIS9nQSEh/? lng=en#meta_woa_subcollection=Iran&meta_authoring_template=WOA(1399/04/29)
http://collections.vam.ac.uk/item/O85315/the-senmurw-silk-woven-silk-unknown/the-
s%C4%93nmurw-silk-woven-silk-unknown/
https://www.flickr.com/photos/antiquitiesproject/4638111596