درهم تنیدگی ریاضی و رباعی در رباعیات نابغه ایرانی خیام نیشابوری

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استاد گروه تاریخ دانشگده علوم انسانی دانشگاه تربیت مدرس.تهران . ایران

10.30484/jii.2025.2730.1031

چکیده

حکیم غیاث الدین ابوالفتح عمر بن ابراهیم خیام نیشابوری(427-510ه.ق) به دلیل نبوغ سرشاردر زمینه های مختلف علمی سهم و نقش فزاینده ای در تمدن ایرانی اسلامی بر عهده دارد. بویژه استعدادسرشاراو درریاضیات و تدوین جدول گاهشماری خورشیدی منطبق بر قواعد نجوم ریاضی و ثبت ارکان آن بسیار حائز اهمیت است.گرچه زبان فنی او در ریاضیات و جبر ، مقابله و حتی فلسفه به شیرینی و فصاحت رباعیاتش نیست، اما بی تردید رباعایتش از فنون و قواعد ریاضی و نوع نگاه فلسفی او بهره کافی برده است، چنانکه بطور قطع می توان ادعا کرد رباعیات او هم در وزن هم در روش از فلسفه و ریاضیات او متاثر است. نبوغ سرشار او در محاسبات ریاضی و تسلط او بر جبر و مقابله دقت اودرکاربست معادلات ریاضی در نجوم ، ستاره شناسی ، گاهشماری به همراه شناخت تاریخی از تقویم های ایرانی و اصول رصد ستارگان،ذوق و قریحه او درمکانیک ،هیدرواستاتیک و حتی هواشناسی و علوم وابسته موجب شده است تا آثار این نابغه ایرانی ضمن تنوع در موضوع همواره در سپهر تمدنی جهان بدرخشد. همه این نبوغ درحساب ، هندسه ، نجوم ، موسیقی ، فلسفه و شعر و ادبیات ما را براین داشت تا در هزارمین سالگشت حیات علمی او به این سوال پاسخ  داده شود که : خدمات علمی نوآورانه و ابتکارت خیام در منظومه دانش بشری چه بوده است؟ چه تاثیری دانش ریاضی خیام بر رباعیات وی نهاده است ؟ مبتنی بر این سوالات روش معمول پژوهش پیش رو توصیفی(روش تاریخی متکی بر آثار او) و تحلیلی متکی بر محتوای اطلاعات موجود ودستاوردهای علمی پژوهش خواهد بود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Intertwining of Mathematics and Rubaiyat in the Rubaiyat of the Iranian Genius Khayyam Neyshaburi

نویسنده [English]

  • Fatemeh Janahmadi
Professor . Department of History, Faculty of Humanities, Tarbiat Modares University, Tehran. Iran
چکیده [English]

Khayyam Neyshabouri (427-510 AH) has a great role and role in various scientific fields due to his brilliant genius. Although he is known for his quatrains, he has also excelled in other sciences. His talent for mathematics and the compilation of the solar calendar in accordance with the rules of mathematical astronomy and the recording of its elements is very important. It seems that his quatrains are both in weight and in method; His quatrains was influenced by his philosophy and mathematics.His genius in mathematical calculations and his mastery of algebra and accuracy in using mathematical equations in astronomy, astronomy, calendars along with historical knowledge of Iranian calendars and the principles of star observation, mastery of mechanics, hydrostatics and even meteorology and related sciences led to The works of this Iranian genius always shine. This study aims to answer the question: What has been Khayyam's innovative scientific services and initiative

کلیدواژه‌ها [English]

  • Khayyam
  • Iran
  • quatrains
  • mathematics