رهیافتی تاریخی به تحول اندیشه النهضه تونس از جنبش تا تشکیل دولت

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی گروه اندیشه سیاسی‌، واحد تهران مرکزی دانشگاه آزاد اسلامی ،تهران، ایران

2 دانشیار ،گروه علوم سیاسی‌، دانشگاه پیام نور-تهران‌، ایران

3 دانشیار ،گروه علوم سیاسی، واحد تهران مرکزی دانشگاه آزاد اسلامی‌، تهران‌، ایران.

10.30484/jii.2023.3162.1083

چکیده

جنبش اخوان المسلمین را می‌توان به‌عنوان مهم‌ترین، منسجم‌ترین و ایدئولوژیک‌ترین جنبش سیاسی درمیان اهل‌سنت نام برد. منظور از ایدئولوژیک بودن نه به‌معنای عرفی آن بلکه ساختارمندی فکری و تبیین اندیشه‌ای منسجم و همچنین چارچوب اجرایی مشخص جهت پیاده‌سازی اسلام سیاسی است. اگرچه می‌بایست اصول دینی –مذهبی و آرمان‌های اعتقادی- سیاسی این جنبش را در اندیشه‌های مؤسس فقید آن یعنی حسن البنا جستجو کرد، اما در حال حاضر به‌واسطه گسترش این جنبش در دیگر کشورها و تأثیرات محیطی و اجتماعی در گذر زمان، تحول در خط‌مشی و مبانی فکری و رویکردهای اجرایی امری انکار ناپذیر است.این تغییرات در شاخه تونسی اخوان به رهبری راشد الغنوشی بسیار محسوس و ملموس است، به‌طوری‌که در کنفرانس دهم النهضه صراحتاً از اسلام سکولار سخن به میان می‌آید و این از مبانی تاسیسی جنبش فاصله زیادی داشته‌است. این تطور را می‌توان محصول عدم کارآمدی در صحنه اجرایی نیز دانست. النهضه در زمان حضور در عرصه‌های سیاسی توفیق چندانی نداشته و لاجرم برای میل به اهداف خود ناگزیر بر عدول از مبانی ابتدایی خود بوده که این موضوع به‌عنوان یکی از مفروضات اصلی پژوهش در کنکاش دگردیسی صورت‌گرفته در النهضه لحاظ گردیده‌است. اهمیت موضوع مطروحه به‌واسطه شناخت اندیشه بزرگ‌ترین و گسترده‌ترین جنبش جهان اسلام و مدل پیشنهادی اسلام سیاسی اهل‌سنت و همچنین بررسی مولفه‌های اصلی، بسترهای تغییر و عوامل مؤثر در تحول ایجاد شده، حائز بررسی و پژوهش است. از این رو مقرر است در این مقاله با روش توصیفی  تحلیلی متکی بر منابع کتابخانه‌ای  و مصاحبه، به این سؤال پاسخ دهد که: دگردیسی در رویکردها، تحولات اندیشه‌ای و عملکرد النهضه از جنبش تا زمان تشکیل دولت چگونه بوده و در چه حوزه هایی بیشتر نمود داشته‌است؟ یافته های مقاله نشان‌می‌دهد النهضه با گزینش رویکرد حداقل گرایی معرفتی، گرایش‌های مسالمت‌آمیز و عملکرد واقع‌گرایانه در عرصه سیاسی تلاش داشته توافقی میانی با مدرنیته ایجاد نماید به‌عبارتی اصول سیاسی، مبانی اجتماعی، احکام عمومی، دستورات و اجزای دین را با ادله منطق تفسیر نماید؛ لذا ناگزیر در بستر اجرا در مواردی که از تبیین و تفسیر قواعد دینی عاجز شود به توجیه آن دست خواهد زد و این موضوع گام نخست دگردیسی اندیشه‌ای النهضة محسوب می‌شود.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Evolution of the Tunisian Ennahda Idea from the Movement to the Formation of the Government

نویسندگان [English]

  • Seyed mohammad Seyed ahmadi 1
  • Mohammad reza Hatami 2
  • Habibola Abolhasan shirazi 3
1 Student, Political Thought Department, Central Tehran Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran
2 Associate Professor, Political Science Department, Payam Noor University-Tehran, Iran
3 Associate Professor, Political Science Department, Central Tehran Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran
چکیده [English]

The Muslim Brotherhood movement can be considered the most important, coherent, and ideological political movement among Sunnis. While the religious principles and ideological-political ideals of this movement can be traced back to its late founder, Hassan al-Banna, changes in policy, intellectual foundations, and executive approaches have become evident over time due to the movement's spread to other countries and environmental and social influences. These changes have been particularly noticeable in the Tunisian branch of the Brotherhood led by Rachid Ghannouchi. At the 10th conference of Ennahda, secular Islam was openly discussed, a departure from the movement's founding principles. This shift can be attributed to inefficiencies in the executive sphere, as Ennahda struggled to achieve success in the political arena and deviated from its core principles to pursue its goals. This article aims to explore the intellectual transformation of Ennahda, shedding light on the main components, contexts of change, and factors influencing the observed transformation. By employing a descriptive-analytical method based on library and field information and data from interviews, the article seeks to answer how Ennahda's approaches, ideological developments, and performance have evolved from a movement to a governing entity, and in which areas these changes have been most pronounced. The findings suggest that Ennahda has adopted an approach of epistemological minimalism, peaceful tendencies, and realistic performance in the political realm to navigate a middle ground with modernity, marking the first step in its ideological transformation.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Tunisian Ennahda
  • Rashed Al Ghannouchi
  • Islamic Sovereignty
  • Developments of Thoughts
  • Islamic Secularism

مراجع

  • ابراهیم، محمد و دیگران، " اخوان‌المسلمین مصر" ،ترجمه: ترجمه جواد اصغری، نشر: مطالعات‌اندیشه‌سازان نور، 1391، تهران، چاپ اول
  • ابراهیم‌نیا، حسین، (1385)، جنبش‌های اسلامی تونس، در دائرالمعارف جنبش‌های اسلامی، جلد چهارم، پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری
  • ابراهیم متقی و دیگران، (1393)، «نقش بازیگران منطقه‌ای در رادیکالیزه شدن نیروهای اجتماعی خاورمیانه»، فصلنامه سیاست جهانی،دوره 3، شماره 2، تابستان.
  • آجیلی، هادی، مهدی بیکی، (1395)، واکاوی دگردیسی سیاسی جنبش اسلام‌گرای اخوان‌المسلمین تونس (النهضه)، فصلنامه پژوهش‌های سیاسی جهان اسلام، سال ششم، شماره اول، بهار
  • سلطانی‌نژاد، محمد، (1393)، حزب‌النهضه تونس میانه‌گرایی سیاسی و شکاف‌های داخلی، تهران: موسسه مطالعات‌اندیشه سازان نور، شماره 130.
  • -سیداحمدی، سید محمد ، 1397 " دگردیسی در اندیشه و عمل اخوان المسلمین (مصر و تونس)؛ از جنبش تا دولت " تهران، دانشگاه آزاد اسلامی ، پایان نامه دکتری تخصصی
  • جان ال اسپوزیتو، (1389)، جنبش‌های اسلامی معاصر (اسلام و دموکراسی)، نشر نی، تهران.
  • رویوران، حسین (1395)، النهضة و تجدید فکری در جریان اخوان‌المسلمین، مجله فرهنگ اسلامی، آبان، شماره 40
  • علی‌اکبر علیخانی، 1382، «اسلام و حکومت در اندیشه راشد الغنوشی»، مطالعات خاورمیانه، ش 33.
  • مرکز الاستشارات و البحوث، 1996: 148)
  • مرادی، مجید، (1397)، نظریه دولت در اندیشه سیاسی حسن البنا، مجله علوم سیاسی، قم: دانشگاه باقرالعلوم، ش 19، پاییز.
  • موسسه مطالعات‌اندیشه سازان نور، تحول در بنیان‌های فکری و سیاسی جماعت اخوان‌المسلمین، گزارش پژوهشی، پاییز.1387 ،چاپ محدود
  • -مصلی، احمد، (1391)، گفتمان‌های بنیادگرایی جدید در باب جامعه مدنی و کثرت‌گرایی و مردم سالاری، ترجمه: محمد تقی دلفروز، تهران: فرهنگ جاوید
  • نبوی، عبدالامیر (1384)، اسلام سیاسی در مصر؛ گذار به حداقل‌گرایی سیاسی، فصلنامه مطالعات خاورمیانه، سال دوازدهم، بهار شماره 41
  • نبوی، عبدالامیر، (1395)، «تجدیدنظر النهضه آغاز یک مرحله تاریخی در حیات اسلام‌گرایی»، پژوهشکده مطالعات استراتژیک خاورمیانه، نشریه ترجمان خاورمیانه، شماره 2

منابع اینترنتی:

  • لوتس روگلر، جنبش اسلامی النهضه، ترجمه منوچهر امیرپور، ژوئن 2012، قابل دسترسی در:

http://www.goethe.de/ges/phi/prj/ffs/the/a97/fa95145.htm

  • مجید مرادی رودپشتی، تاریخ و گفتمان اسلام سیاسی در تونس، باشگاه‌اندیشه، 15/11/1397 برگرفته از:

http://www.mapms.blogfa.com/page/p807

https://www.khabaronline.ir/

  • اسکندری، مهدی، النهضه تونس؛ از «حرکت» تا «حزب»، اندیشکده تبیین، 6 مهر 1395 ، قابل دسترسی در:

http://www.tabyincenter.ir/qadim/index.php/menu-examples/child-items-6/1395070607

  • الغنوشی: راشد، النهضه از اصول خود کوتاه نمی‌آید، العالم، 13/1/1392، قابل دسترسی در

http://fa.alalam.ir/news/1459876

  • اندیشه سیاسی شیخ راشد الغنوشی، 22/3/1390، قابل دسترسی در:

http://www.afran.ir/modules/smartsection/item.php?itemid=1483

سید افقهی، سید هادی 1393 ،"تحولات فکری الغنوشی و حزب النهضه در تونس " موسسه آینده پژوهی جهان اسلام، گزارش بازدید: https://iiwfs.com/%D8%AA%D8%AD%D9%88%D9%84%D8%A7%

 

  • لوتس روگلر، جنبش اسلامی النهضه، ترجمه منوچهر امیرپور، ژوئن 2012، قابل دسترسی در:

http://www.goethe.de/ges/phi/prj/ffs/the/a97/fa9514045.htm

  • -حاجی کریم جباری، محمدرضا، (1390)، آینده لائیسیته در تونس ،2 آبان، قابل دسترسی در

http://irdiplomacy.ir/fa/news/17311

خبرگزاری فارس،، ۲۸ مهر 1391، قابل دسترسی در:

https://www.farsnews.com/news/8911111001

  • موسسه مطالعاتی آفران، جنبش اخوان المسلمین مصر، 2/10/1390. بازدید: http://www.afran.ir/modules/publisher/category
  • الغنوشی: راشد، النهضه از اصول خود کوتاه نمی‌آید، العالم، 1993، صفحه نگار ،108 ،قابل دسترسی در:

https://fa.alalam.ir/news/1459876/%D8%B1%D8%A7%D8%B4%D8%AF

  • فاضل البلدی، 1393 ، مصاحبه تخصصی، مجله بدر، تهران، سایت الوقت بازدید:

http://alwaght.net/fa/Workgroup/581

  • کریم مرتضوی مصاحبه تخصصی، مجله بدر ، 1392، کارشناس کشور تونس، سایت الوقت ، بازدید: http://alwaght.net/fa

منابع عربی:

  • الهرماسی، عبداللطیف (1985)، الحرکة الاسلامیة فی تونس، بیرم للنشر، الایداع القانونی، الثلاثیة الثانیة
  • ابوزکریا، یحیی، (2003)، الحرکة الإسلامیة فی تونس من الثعالبی الی الغنوشی، نشر الکترونیا فی یولیو
  • ابوسمر، محمد، (1384)، جنبش حماس: ریشه‌ها و دیدگاه‌ها، ترجمه: نور، تهران، مؤسسه مطالعات‌اندیشه‌سازان
  • الغنوشی، راشد، (2003)، الحریات العامه فی الدوله الاسلامیه، مرکز دراسات الوحده العربیه. ط 1، بیروت لبنان
  • مجله اوراق الشرق الاوسط، ش 12، نوامبر مارس 1994.

 

منابع لاتین:

 

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 25 تیر 1402
  • تاریخ بازنگری: 19 مهر 1402
  • تاریخ پذیرش: 29 آبان 1401

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار