ترجمه‌های بنگالی رباعیات خیام و چالش‌های آن

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه داکا، بنگلادش.

10.30484/jii.2023.3101

چکیده

زبان و ادبیات فارسی دارای پیشینه‌ای استوار و ارزشمند است. دامان این سرزمین در طول قرن‌های گذشته شاعران و ادیبان سرشناسی را در خود پرورده است. میراث کهن این ارجمندان آثار گرانقدر و فاخری است که ذخیره ادبیات کهن ایران زمین محسوب شده جهان پیرامونی خود را تغذیه می کند و به ادبیات جهان نیز سود فراوان می رساند. هرکدام از آثار شاعران و نویسندگان ایرانی، برگی از سند افتخار ایران در جهان به حساب می‌آیند. پس از ورود اسلام به ایران، پیوند ایران و بنگلادش فزونی گرفت و به ویژه از زمان خلجیان (۶۸۹- ۷۲۰ ق / ۱۲۹۰- ۱۳۲۰ م) روبه پیشرفت و توسعه نهاد. زبان فارسی در درازای نزدیک به شش قرن زبان رسمی امرا و دربار پادشاهان این منطقه به شمار می‌آمد. با نفوذ انگلیس در این کشور، اندک اندک زبان انگلیسی جای زبان فارسی را گرفت و این میراث ارزشمند و مشترک دو ملت در زمانی کمتر از یک قرن، رونق خود را ازدست داد. اما شاعران و مترجمان بنگالی-زبانان از گنجینه‌های ادبیات فارسی غفلت نورزیدند و بخش مهمی از ادبیات فاخر ایرانی را به بنگالی ترجمه کرده‌اند. حکیم عمر خیام فیلسوف، ریاضی‌دان، ستاره‌شناس و رباعی سرای ایرانی در دوره‌ی سلجوقی است. ولی آوازه‌ی وی بیشتر به واسطه‌ی نگارش رباعیاتش است که شهرت جهانی دارد. رباعیات خیام اغلب زبان‌های زنده ترجمه شده است و نقش ادوارد فیتزجرالد درمعرفی خیام به جهان انگلیسی زبان بویژه مترجمان بنگالی انکارناپذیر است.شاعران و مترجمان بنگالی نیز به ترجمه رباعیات خیام کوشیدند. از آن پس خیام یکی‌از نوابغ زبان فارسی و از چهره‌های محبوب ایرانی درمیان مردم بنگلادش شد. 
این مقاله درصدد است تا ضمن بررسی ترجمه‌های شاعران بنگالی در ادوار مختلف به این سوال پاسخ دهد که چه طیفی از ادیبان و مترجمان بنگالی به ترجمه رباعیات خیام به زبان بنگالی مبادرت کردند؟ شیوه آنها در ترجمه رباعیات چگونه بود؟این رباعیات چه تاثیری بر جامعه ادیبانه بنکالی داشته است؟ 

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Bengali translations of Khayyam's quatrains and their challenges

نویسنده [English]

  • Momit Alrashid
Associate Professor, Department of Persian Language and Literature, University of Dhaka, Bangladesh.
چکیده [English]

Persian language and literature has a stable and valuable history. The lap of this land has nurtured famous poets and writers during the past centuries. The ancient heritage of these honorable people is the precious and noble works that are considered as the reserve of ancient literature of Iran, which feeds the surrounding world and brings great benefits to the literature of the world. Each of the works of Iranian poets and writers is considered a page of Iran's honor document in the world. After the arrival of Islam in Iran, the connection between Iran and Bangladesh increased and especially since the time of Khaljian (689-720 AH / 1290-1320 AD) it has progressed and developed. Persian language was considered the official language of the princes and kings of this region for nearly six centuries. With the British influence in this country, little by little, the English language took the place of the Persian language, and this valuable and common heritage of the two nations lost its prosperity in less than a century. But the Bengali-speaking poets and translators did not neglect the treasures of Persian literature and translated an important part of the great Iranian literature into Bengali. Hakim Omar Khayyam is an Iranian philosopher, mathematician, astronomer and tetrarchian in the Seljuk period. But his fame is mostly due to his writing of quatrains, which is world famous. Khayyam's quatrains have been translated into many living languages, and Edward Fitzgerald's role in introducing Khayyam to the English-speaking world, especially Bengali translators, is undeniable. Bengali poets and translators also tried to translate Khayyam's quatrains. Since then, Khayyam became one of the geniuses of the Persian language and one of the popular Iranian figures among the people of Bangladesh.
This article aims to answer the question, while examining the translations of Bengali poets in different periods, what range of Bengali writers and translators attempted to translate Khayyam's quatrains into Bengali language? What was their method in translating the quatrains? What effect did these quatrains have on the Bengali literary community

کلیدواژه‌ها [English]

  • Khayyam
  • Rubaiyat
  • Bengali
  • Bengali translators of Persian language and literature
  • Bangladesh